OSMANLI TARİHİ-ÖZET (1299 - 1451)
Kuruluş Devri Padişahları:
1) Osman Gazi: 1281 – 1326
2) Orhan Gazi: 1326-1362
3) I. Murat: 1362-1389
4) Yıldırım Beyazıt: 1389 – 1402
Fetret Devri: 1402- 1413
5) Çelebi Mehmet: 1413-1421
6) II. Murat: 1421 – 1451
7) II. Mehmet: 1451 - 1481
Osmanlı Beyliği'nin Büyüme Nedenleri
1) Anadolu'nun Durumu: Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu Türk Birliği bozulmuş, çok sayıda beylik kurulmuştur. XIII. yy. sonlarına doğru İlhanlıların Anadolu'daki baskısı azalmıştır. Anadolu beylikleri arasında mücadeleler vardır. Trabzon çevresinde Rum imparatorluğu bulunuyordu. Anadolu siyasi birlikten yoksundur.
2) Bizans'ın Durumu: Bizans sık sık taht kavgalarına sahne olmakta, tekfurlar merkezi dinlememekte ve kendi aralarında mücadele etmekteydiler. Bizans elindeki güçsüz ordusunu da Balkanlar'dan gelecek Sırp ve Bulgar saldırılarına karşı kullanmaktadır. Anadolu'da (İzmir, İznik, İzmit, Bursa gibi) küçük bir toprak parçası elinde kalmıştır.
3) Balkanlar'ın Durumu: Balkanlar'da da merkezi bir otorite bulunmamakta, en güçlüleri Sırp ve Bulgar krallıkları olmak üzere, Eflak, Boğdan, Bosna gibi prenslikler vardır. Ayrıca Katolik Macarların saldırılarına uğruyorlardı. Balkan halkı da Bizans halkında olduğu gibi baskıcı yönetim ve ağır vergiler altında ezilmekte ve Osmanlı'yı kurtarıcı olarak görmekteydiler.
4) Osmanlı'nın kurulduğu coğrafi konum (Bizans sınırında bulunması)
5) Tekfurlar arası mücadelelerden istifade etmeleri
6) Beylikler arası mücadelelere girmemeleri
7) Sürekli cihat ve gaza ile politikası gütmeleri
8) Türkmenlerin sempatisini kazanmaları ve sürekli göçlerle beslenmeleri
9) Ahilerin, şeyhlerin, erenlerin desteğini almaları
10) Takip ettikleri mükemmel siyaset (İskan, tahrir, istimalat vb.)
11) Padişahların çok yetenekli olması
12) Merkeziyetçiliğin sağlanması (Fatih ile)
13) Avrupalıların Yüzyıl Savaşları'yla uğraşması
KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453)
l OSMAN GAZİ DÖNEMİ (1281 - 1326):
Moğollar'ın önünden kaçan Kayı aşireti, Ertuğrul Gazi yönetiminde Anadolu'ya gelmiş ve Alaaddin Keykubat tarafından Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine yerleştirilmişlerdir. Söğüt ve Domaniç'i ele geçiren Ertuğrul Gazi buraları yaylak ve kışlak olarak kullanmıştır. 1281'de ölünce küçük oğlu Osman Bey aşiretin başına gelmiştir.
Osman Bey, tekfurlar arası mücadelelerden faydalanarak Karacahisar, Yarhisar, İnegöl, Bilecik ve Yenişehir'i almıştır, bütün bu gelişmeler 1302 Koyunhisar Savaşı'na sebep olmuştur. Osmanlıların kazandığı bu savaş Bizans ile yapılan ilk savaştır. Osman Gazi 1314'ten itibaren Bursa'yı kuşatma altına almış, 1320'de hastalanmış ve 1324'de ölümüne kadar oğlu Orhan Bey vekaleten işleri yürütmüştür. 1321'de Mudanya alınarak Bursa'nın Bizans'la irtibatı kesilmiştir,
Not-1: Osman Bey babasından aşiret reisliği devralmış oğluna bir uç beyliği bırakmıştır.
Not-2: İlk para Osman Bey döneminde basılmıştır.
ORHAN GAZİ DÖNEMİ (1326 - 1362):
1326'da Bursa'yı alarak başkent yapmıştır. İznik'i kuşatması 1329 Maltepe (Palekanon) Savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaş Bizans'ın Anadolu'daki etkinliğini kaybetmesine ve Kocaeli yarımadasının fethine neden olmuştur, İznik ve İzmit alınarak Kocaeli yarımadasının fethi tamamlanmıştır. İznik başkent yapılmıştır.
1345'de Karesi beyliği alınarak Anadolu Türk birliğini kurma çalışmaları başlamıştır. Bu olayın en önemli yönü Rumeli'ye geçişin kolaylaşmasıdır.
Bizans'ta taht karışıklığı ortaya çıkmış imparatorluğunu ilan eden Kantakuzen Orhan Bey'den yardım istemiştir. Orhan Bey oğlu Süleyman Paşa komutasında keşif amacıyla yardımlar göndermiş, yapılan bu yardımlara karşılık olarak Çimpe kalesi alınmıştır. (1353) Burayı bir üs olarak kullanan Süleyman Paşa Rumeli'de fetihlere başlamış, Malkara, Çorlu gibi yerleri fethetmiştir. Onun bir av sırasında ölümü üzerine Rumeli'deki faaliyetlerin başına l. Murat getirilmiş, fakat 1362'de babası da ölünce l. Murat tahta geçmiştir.
Orhan Gazi zamanında teşkilatlanma çalışmaları: Orhan Gazi babasından bir uç beyliği devralmış oğluna bir devlet bırakmıştır. Devlet teşkilatının temelleri bu dönemde atılmış ilk divan, ilk vezirlik, yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu, İznik’te ilk medrese, ilk donanma ve ilk vakıf l örgütü kurulmuş, ilk kez subaşı ve kadı ataması yapılmıştır.
I. MURAT DÖNEMİ (1362 - 1389):
A) Balkanlar'daki Faaliyetleri:
Taht değişikliğinden faydalanan Bizans, Rumeli'deki topraklan geri alınca Lala Şahin Paşa ile beraber Rumeli'ye geçen l. Murat, Filibe'yi de dahil ederek bu bölgeleri geri almıştır. Bulgar ve Bizans ordularıyla yapılan 1363 Sazlıdere Savaşı'yla Edirne fethedilmiştir. Bu gelişmeler Osmanlıların Haçlılarla yaptığı ilk savaş olan 1364 Sırpsındığı Savaşı'na neden olmuştur. Sonuçta Sırbistan ve Bulgaristan yolu Osmanlılara açılmış ve Bulgarlar hakimiyet altına alınmış, Edime başkent yapılmıştır. Sırbistan'a yapılan akınlar 1371 Çirmen Savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaştan sonra Sırplar da Osmanlı'ya bağlanmıştır.
Osmanlı aleyhinde faaliyetlerde bulunan Bosna krallığı üzerine Lala Şahin Paşa bir orduyla gönderilmişse de tuzağa düşürülerek Ploşnik denilen yerde bozguna uğratılmıştır. 1388 Ploşnik Bozgunu'nun (ilk yenilgi) Balkanlar'da uyandırdığı heyecan, Türkler'i Balkanlar'dan atma isteği ve daha önceki savaşların intikamını alma düşüncesiyle yeni bir haçlı ordusu toplanmıştır, l. Murat, Anadolu beyliklerinden de aldığı yardım ile Haçlıları Kosova'da büyük bir mağlubiyete uğratmıştır(l. Kosova Savaşı 1389).
Not-1: l. Murat savaş meydanını gezerken bir Sırp tarafından şehit edildi.
Not-2: Osmanlılar, topu ilk kez düşmanı korkutmak amacıyla bu savaşta kullandılar.
Not-3: Tuna nehrine kadar olan yerler ele geçirildi.
B) Anadolu Türk Birliğini kurma Çalışmaları:
Anadolu beylikleriyle iyi geçinilmiş akrabalık bağları kurulmuştur. Germiyanoğullan'ndan çeyiz yoluyla Tavşanlı, Simav çevresini, Hamitoğullan'ndan satın alma yoluyla Göller yöresini topraklarına katmıştır. Ankara tekrar geri alınmış, Karamanoğulları ile ilk ilişkiler başlamıştır.
C) Teşkilatlanma Çalışmaları:
Divan geliştirilmiş, defterdarlık, İlk vezir-i azamlık, nişancılık, kazaskerlik, beylerbeyliği makamları kurulmuş, mali teşkilatın temelleri atılmış, Yeniçeri Ocağı ve Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur (Pençik usulüne göre). Osmanlı tarihinde ilk kez sultan unvanını kullanmış, Haçlılarla ilk kez mücadele etmiştir. Tımar sistemi ilk kez uygulanmıştır. Veraset sisteminde değişiklik yaparak, "Ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır.”anlayışını getirmiştir.
YILDIRIM BAYEZİT DÖNEMİ (1389 - 1402):
A) Anadolu Türk Birliğini Kurma Çalışmaları:
Taht değişikliğinden faydalanarak Osmanlı aleyhine faaliyetlere girişen Anadolu beylikleri üzerine yürüyen Yıldırım Bayezit 1390'da Germiyan, 1391'de Aydın, Saruhan, Hamit ve Menteşeoğulları'nı, 1392'de Candaroğulları'nı (Sinop hariç), 1397'de Akçay Savaşı'yla Karamanoğulları'nı, 1398'de Kadı Burhanettin Devleti'ni topraklarına katarak Anadolu Türk Birliğini ilk kez kurmuştur.
Not: Anadolu Beylerbeyliğini kurarak beylerbeyliği sayısını ikiye çıkarmıştır.
B) İstanbul Kuşatmaları:
Yıldırım Bayezit İstanbul'u ilk kez kuşatan Osmanlı padişahıdır. İstanbul'u birkaç kez kuşatmış ve bu amaçla Anadolu Hisarı'nı yaptırmıştır. Fakat Karamanoğulları'nın saldırıları, Niğbolu savaşı ve Timur tehlikesi yüzünden kuşatmalara ara vermek mecburiyetinde kalmıştır.Bizans ile bir anlaşma yapılarak Sirkeci'’e bir Türk mahaalesi kurulmuş,Kadı tayin edilmiş ve yıllık haraç artırılmıştır.
C) Niğbolu Savaşı (1396):
Bizans'ın yardım isteği, Papa'nın kışkırtmaları ve Osmanlılar'ı Balkanlar'dan atmak istemeleri neticesinde ilk kez Avrupa'nın büyük devletlerinin de katıldığı ortaçağın Osmanlı'ya karşı düzenlenen en büyük Haçlı Seferi olan Niğbolu Savaşı meydana gelmiştir. Haçlılar büyük bir bozguna uğramışlar ve uzun süre yeni Haçlı Seferi düzenlenememiş(1444’e kadar), Osmanlılar'ın Balkanlar'daki hakimiyeti güçlenmiştir.Bulgar Krallığı ortadan kaldırıldı.Yıldırım’a Sultan-ı İklimi Rum unvanı verildi.
D) Ankara Savaşı (1402):
Sebepleri:
1) Karakoyunlu Kara Yusuf ve Celayirli Ahmet’in Yıldrım'a sığınması
2) Anadolu beylikleri beylerinin Timur'a sığınarak O'nu kışkırtması
3) Aralarındaki sert mektuplaşmalar
4) Timur'un Sivas'ı ele geçirip yağmalaması
5) Yıldırım'ın Erzincan çevresini ele geçirmesi
6) İki hükümdarın da cihan hakimiyeti düşüncesine sahip olması
7) Timur'un Çin seferi öncesinde batısını güvenlik altına almak istemesi
Sonuçları:
1) Karatatarlar'ın ve Anadolu beylikleri kuvvetlerinin ihanetine uğrayan Osmanlı mağlup olmuş,
2) Anadolu'yu ele geçiren Timur, İzmir’e kadar ilerlemiş ve burayı Haçlılar'dan almış,
3) Esir düşen Bayezit, bu hayata dayanamayarak ölmüş,
4) Anadolu beylikleri (Karesi ve Eretna hariç) yeniden kurulmuş,
5) Kardeşler arası taht kavgaları (Fetret devri) başlamış,
6) Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirmiş,50 yıl kadar duraklamasına neden olmuş
7) İstanbul’un alınması ve Bizans'ın yıkılması gecikmiş,
8) Balkanlar'daki ilerleyiş durmuştur.
FETRET DEVRİ (1402 - 1413):
Şehzade Süleyman, İsa, Musa ve Mehmet arasında 11 yıl süren mücadelelerden Çelebi Mehmet galip çıkarak birliği yeniden kurmuştur.
Not-1: Bu dönemde şehzade Musa tarafından İstanbul kuşatılmıştır.
Not-2: Bu dönemde Balkanlar'da önemli bir isyanla karşılaşılmamasının temel nedeni hoşgörülü ve adil bir yönetim uygulanmasıdır.
Not-3: Bu dönemde Avrupa'dan saldırı olmamasının en önemli sebebi Yüzyıl Savaşları'dır.
I. ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ (1413 - 1421):
Çelebi Mehmet 2. kez Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarını başlatmış ve Saruhanoğulları'nı ortadan kaldırmıştır. Aydınoğulları'ndan İzmir'i almış, Karamanoğulları'yla mücadele etmiştir.
Eflak Osmanlılara bağlanmıştır. Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, fakat başarılı olunamamıştır.(1416).
Şeyh Bedrettin İsyanı: Şehzade Musa'nın kazaskerliğini yapan daha sonra İznik'te göz hapsinde tutulan Şeyh Bedrettin Rumeli'ye geçmiş, sapık fikirlerini yayarak yeni bir saltanat kurma iddiasıyla isyan etmiştir. İsyan bastırılmış Şeyh Bedrettin öldürülmüştür (1420).
Not: Dini ve sosyal içerikli bir ayaklanmadır.
Şehzade Mustafa İsyanı: Timur'un beraberinde Semerkant’a ***ürdüğü Şehzade Mustafa. Timur'un ölümünden sonra Anadolu'ya dönerek isyan etmişse de mağlup olarak Bizans'a sığınmıştır.
II.MURAT DÖNEMİ (1421 - 1451):
Taht değişikliğinden istifade ile Bizans'ın kışkırttığı Şehzade Mustafa'nın isyanı bastırılarak Şehzade Mustafa öldürülmüştür. (Düzmece Mustafa Olayı) İsyanı kışkırtan Bizans üzerine gidilerek İstanbul kuşatılmışsa da başarılı olunamamıştır
Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarına devam edilmiş, Menteşe, Hamit, Aydın ve miras yoluyla da Germiyanoğulları Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır. Karamanoğulları'yla mücadele edilerek Beyşehir, Seydişehir alınmıştır.
Bir taraftan Anadolu beylikleriyle mücadele eden Osmanlı Devleti diğer taraftan Balkanlar'da özellikle Erdel beyi Hünyadi Yanoş karşısında arka arkaya başarısızlıklar almıştır. Bunun üzerine 1444'te Edirne Segedin Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre;
1) İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak
2) Tuna nehri sınır kabul edilecek
3) Sırbistan yeniden kurulacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecek
4) Eflak Macaristan'a bırakılacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecektir.
Önemi: Osmanlılar'ın imzaladığı ilk önemli antlaşmadır. Segedin Antlaşması sonrasında II. Murat, 12 yaşındaki oğlu II. Mehmefi tahta geçirmiştir. Bu durum yeni bir haçlı ordusunun toplanmasına sebep olmuştur.
VARNA SAVAŞI (1444):
Yeniden ordunun başına geçen II. Murat Haçlıları büyük bir bozguna uğratmıştır.
Not-1: Niğbolu'dan sonra toplanan ilk Haçlı ordusudur.
Not-2: Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlılar'ın eski gücüne ulaştığını gösteren ilk olaydır.
II. KOSOVA SAVAŞI (1448):
Sebepleri:
1) Bizans'ın ve papanın kışkırtması
2) Türkleri Balkanlar'dan atma düşüncesi
3) Varna Savaşı'nın intikamını almak istemeleri
4) Hünyadi Yanoş ve Arnavut beyi İskender Be/in gayretleriyle yeni bir Haçlı ordusu toplanması
Sonuçları:
1) Osmanlılar büyük bir galibiyet elde etmişlerdir.
2) Bir dönüm noktası özelliğindedir. Haçlılar'ın son taarruzu, Osmanlılar'ın son savunmasıdır. (II. Viyana kuşatmasına kadar).
3) Bizans'ın İstanbul’u kurtarmak için Haçlılar'dan yardım alma ümidi sona ermiştir.
4) Balkanlar'ın kesin bir Türk yurdu olduğu ve Türklerin Balkanlar'dan atılamayacağı anlaşılmıştır.
1451'de II. Murat'ın ölümüyle II. Mehmet, yeniden tahta geçmiştir.
----------
OSMANLI DEVLETİ'NİN DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘Duraklama Dönemi’’,1579 yılında Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden sonra başlar, 1699’da imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan KARLOFÇA ANTLAŞMASI ’na kadar devam eden dönemdir.
DURAKLAMANIN SEBEPLERİ
A- İÇ NEDENLER
1. Devlet idaresinin bozulması
2. Askeri teşkilatın bozulması
3. İlmiyenin (eğitimin) bozulması
4. Maliyenin (Ekonomi) bozulması
5. Toplum yapısının bozulması
6. Coğrafi keşifler sonucu Osmanlı ticaret gelirlerinin azalması
7. Avrupa’daki altının çoğalmasıyla Akçenin değer kaybetmesi
B- DIŞ NEDENLER
1. Devletin doğal sınırlarına ulaşması (Doğuda İran, Kuzeyde Rusya,Batıda Avusturya)
2. Avrupa da merkezi krallıkların kurulması (Topun kullanılması,Feodalitenin çözülmesi)
3. Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi
4. Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi (Altın ve gümüş Avrupa’yı zenginleştirdi)
A- İÇ NEDENLER
1. DEVLET İDARESİNİN BOZULMASI (Merkez yönetiminin bozulması)
a) Kanuni'den sonra gelen Osmanlı padişahları devlet yönetiminden uzaklaşmışlardı, seferlere katılmıyorlardı. Böylelikle sadrazamlar
padişah adına devleti yönetmeye başladılar. Sokulu Mehmet Paşanın yeteneği ve Köprülü Sülalesi'nin başarıları padişahları gölgede bırakmıştı.
b) Kanunlara uyulmamış,saray kadınları,ocak ağaları ve ulema devlet işlerine karışınca devlet yönetimi bozulmuştu.
c) III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "SANCAĞA ÇIKMA" usulü kaldırılınca, Şehzadeler devlet yönetiminde tecrübe kazanmaktan
yoksun kaldılar. (Şehzadeler sarayda KAFES HAYATI yaşadılar.)
d) Osmanlı Veraset sisteminin etkisi
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER
1. Osman ve Orhan Beyler zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malı idi.
2. I.Murat'tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının sayıldı.
3. Fatih Sultan Mehmet en güçlü olanın tahta geçme anlayışını getirdi. (Kardeş katliyle amaç ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın başa geçmesi sağlamaktı.)
4. I. Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞAD) padişah olması esası benimsendi.
2. ASKERİ TEŞKİLATIN (SEYFİYENİN) BOZULMASI:
a) Tımarların ( Dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına,Tımarlı sipahilerin sayısının
azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep oldu.
AÇIKLAMA: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda bir çok problemin doğmasına sebep olmuştur.
b) III. Murat'tan itibaren devşirme kanununa aykırı olarak yeniçeri ocağına asker alınmaya başlanmış, maaşlı askerlerin artması
devletin ulufe ve cülus bahşişlerini ödemede sıkıntı çekmesine ve kapıkulu ocaklarının bozulmasına yol açmıştır.
AÇIKLAMA: Yeniçeri teşkilatında "OCAK DEVLET İÇİNDİR" ilkesi yerini "DEVLET OCAK İÇİNDİR" ilkesine bırakmaya başlamıştır.
c) Donanmanın başına denizcilikten anlamayan kişiler getirilmiş, donanma daha 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ihmal
edilmeye başlanmıştır.
3. İLMİYE (EĞİTİM) SINIFINDAKİ BOZULMALAR
a) İlmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar
rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır.
b) Medreselerde okutulan pozitif bilimlerin ihmal edilmesi bilim ve teknik alanında Avrupa'nın gerisinde kalınmasına sebep olmuştur
c) Rüşvet verenlerin, çocuk yaştaki kimselerin (beşik uleması) müderris olarak(profesör) atanması medreselerde verilen eğitimin kalitesinin düşmesine neden olmuştur.
AÇIKLAMA: 17.Yüzyıl bilgini KATİP ÇELEBİ medreselerdeki bu durumu eserlerinde acı bir dille anlatmaktadır.
4. MALİYENİN (EKONOMİNİN) BOZULMASI:
a) Osmanlı Devleti'nin en önemli gelir ve giderleri orduyla ilgiliydi. (Savaş ganimetleri, bağlı devletlerden alınan vergiler, ordu ve
donanmanın maaş ve masrafları)Ordu ve donanmanın bozulması savaşların kaybedilmesine, ganimet elde edilmemesine, ordunun masraflarının daha da artmasına, bağlı devletlerin vergilerini vermemesine neden oldu.Kısaca gelirler azalırken,giderler arttı.
b) Ulufe ve Cülus bahşişinin artması.
ULUFE:Yeniçeri ve diğer kapıkulu askerine 3 ayda bir verilen maaştır.
AÇIKLAMA: Kapıkulu askerinin artması hazineden ödenen ulufe miktarının da artmasına sebep olmuştur.
CÜLUS: Tahta çıkmak demektir.Padişahlar tahta geçtiklerinde kapıkulu askerlerine Cülus bahşişi dağıtırlardı.
AÇIKLAMA: Duraklama ve gerileme dönemlerinde sık sık padişah değişikliği Cülus bahşişinin de sık sık dağıtılmasına sebep olmuştur.
c) Yeni ticaret yollarının bulunması(Ümit Burnu) ve kapitülasyonlar ticaret ve gümrük gelirlerinin azalmasına sebep oldu.
d) Avrupalıların Osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüş Osmanlı parasının değer kaybına neden oldu.
5. TOPLUM YAPISINDAKİ BOZULMALAR:
a) Nüfusun artışı ile işşiz ve topraksız insanların ortaya çıkmıştır.
b) Yönetim, ekonomi adaletteki bozulmalar Anadolu, Rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olmuştur.
c) Osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir.
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL)
(1579-1699)
OLAYLAR
Sokullu Mehmet Paşa'nın 1579'da ölümünden, 1699 Karlofça antlaşmasına kadar geçen dönemdir.
Bu dönemin Padişahları sırasıyla:
1- III.Murat (1574-1595)
2- III.Mehmet (1595-1603)
3- I.Ahmet (1603-1617),
4- II.Osman(Genç)(1618-1622)
5- IV.Murat (1623-1640), 6- IV.Mehmet (1648)-1687),
7- II.Ahmet (1691-1695)
8- III.Mehmet (1595-1603)
9- I.Mustafa (1617-1618) 10- I.Mustafa (1622-1623)
11- I.İbrahim (1640-1648)
12- II.Süleyman(1687-1691)
13- II.Mustafa (1695-1703)
Köprülüler Devri (1656-1683): Padişah IV.Mehmet zamanında sırasıyla Köprülü Mehmet Paşa, Fazıl Ahmet Paşa, Fazıl Mustafa Paşa ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olmuştur.
DURAKLAMA DÖNEMİ İRAN, AVUSTURYA, LEHİSTAN VE VENEDİK İLİŞKİLERİ
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ
HATIRLATMA: İlk Osmanlı-İran antlaşması AMASYA ANTLAŞMASI 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında imzalanmıştı. Ancak bu anlaşma çok uzun sürmedi.
Osmanlı Devleti-İran arasında Duraklama Döneminde imzalanan antlaşmalar şunlardır;
1590 Ferhat Paşa Antlaşması : (III.Murat dönemi) Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlara ulaşmıştır.
1612 Nasuh Paşa Antlaşması : (I.Ahmet dönemi)
1618 Serav Antlaşması : (II.Osman dönemi)
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması : (IV. Murat dönemi) Osmanlı Devleti-İran arasındaki sınır günümüzdeki şekliyle çizilmiştir.
1) 1577-1590 OSMANLI İRAN SAVAŞI (III. Murat Dönemi)
Sebebi: Şah II.İsmail'in Amasya Antlaşmasını bozarak,Anadolu halkını Osmanlılara karşı kışkırtması
Savaş : 1577'den 1589'a kadar süren savaş çeşitli aşamalarla gerçekleşti. MEŞALE SAVAŞI’nı da Osmanlılar kazandı. Ardından yapılan bir seferde Osmanlı ordusu Azerbaycan ve İran'a girdi.
Şah II.İsmail'in yerine geçen Şah Abbas barış istedi.
Sonucu: FERHAT PAŞA (I.İstanbul) ANTLAŞMASI imzalandı (1590)
Maddeleri:
1-Tebriz,Karabağ,Tiflis ve Nihavent Osmanlılarda kaldı.
2-Osmanlı Devleti sınırlarını doğuda Hazar Denizi'ne kadar genişletti.
NOT: Bu antlaşma,Osmanlı Devletinin doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır.
2) 1603-1611 İRAN SAVAŞI (I.Ahmet Dönemi)
Sebebi: Osmanlı Devletinin Celali isyanları ile uğraşmasından ve Avusturya ile savaşmasından faydalanan İran'ın saldırıya geçerek daha önce kaybettiği yerleri ele geçirmesi.
Sonucu: NASUH PAŞA (II.İstanbul) ANTLAŞMASI imzalandı. (1612)
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri geri verecekti.
2- Buna karşı İran Osmanlıya her yıl 200 yük ipek vermeyi kabul etti.
3) 1617-1618 İRAN SAVAŞI (I.Ahmet+I.Mustafa+II.Osman Dönemleri)
Sebebi: İran'ın vaat ettiği ipeği göndermemesi ve Osmanlı elçisini tutuklaması
Savaş : Osmanlı ordusu pusuya düştü.
Sonucu: SERAV ANTLAŞMASI imza edildi.(26 Eylül 1618)
Maddeleri:
1- İran’ın vergisi 100 yük kumaşa indirildi.
2- Sınırlar Nasuh Paşa Antlaşmasına göre belirlendi.
4) 1629-1639 İRAN SAVAŞLARI (IV.Murat Dönemi)
Sebebi: Safevilerin Bağdat'ı ele geçirmeleri.
Sonucu: Hüsrev Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Bağdat'ı kuşattı, fakat alamadı.
REVAN SEFERİ (1635): IV. Murat'ın ilk seferidir.
Sebebi: İran'ın Osmanlı topraklarına saldırması ve IV.Murat’ın Anadolu'yu eşkıyalardan temizlemek istemesi.
Sonucu: Revan alındı.
BAĞDAT SEFERİ (1638)
Sebebi: İran'ın Revan'ı geri alması
Sefer : Sefer sırasında Anadolu'daki asiler ve eşkıyalar temizlendi. Bağdat alındı(1638)
Sonucu: KASR-I ŞİRİN ANTLAŞMASI imzalandı (17 Mayıs 1639)
Maddeleri:
1- Bağdat ve Musul Osmanlılara kaldı.
2- Türk-İran sınırı bugünkü şekliyle çizildi
NOT: İran ile 150 yıllık savaşı sona erdiren bu Antlaşma bugünkü TÜRK-İRAN sınırını çizmiştir.
OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ
17. yüzyılda Ege adalarının büyük bir kısmı Osmanlı hakimiyetindeydi. Fakat Girit hala Venediklilerin elindeydi. Sultan İbrahim'in padişahlığı döneminde 1645 Yılında adayı kuşatan Osmanlılar ile Venedik donanması arasında çetin savaşlar yaşandı. Venedikliler 1648,1651 ve 1656 yıllarında Çanakkale Boğazını ablukaya aldılar.Venedik Donanması İnebahtı'dan sonra ilk kez Osmanlı Donanmasını Çanakkale'de ağır bir yenilgiye uğrattı.(IV.Mehmet Dönemi). IV.Mehmet Döneminde sadrazam olan Köprülü Fazıl Ahmet Paşa 1699'da Girit adasını tümüyle almayı başardı.
OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ
Lehistan (Polonya) Sokullu Mehmet Paşa zamanında Osmanlı himayesine alınmıştı. 1587'de Osmanlı himayesinden çıkan Lehistan Erdel, Eflak ve Boğdan'ın iç işlerine karışınca II.Osman bu ülke üzerine sefer düzenledi.
II.Osman(Genç Osman)'ın Leh Seferi: Yeniçerilerin itaatsizliği yüzünden başarılı olunamadı.
Lehistan ile HOTİN ANTLAŞMASI imzalandı (6 Ekim 1621)
Maddeleri:
1- Hotin Kalesi Osmanlılarda kaldı,
2- Lehistan eskiden olduğu gibi Kırım hanlığına vergi verecekti.
IV.Mehmet'in Leh seferi: Lehistan'ın Osmanlı'ya bağlı Kazaklara saldırması üzerine padişah IV.Mehmet sefer düzenledi.
Sonuçta: BUCAŞ ANTLAŞMASI imzalandı (18 Ekim 1672).
Maddeleri:
1- Podolya Osmanlılarda kaldı.
2- Ukrayna Kazaklara verildi.
3- Lehistan Kırım Hanlığına vergiye devam edecekti.
NOT: Bu antlaşma Osmanlı Devleti'nin Batı'da son toprak kazandığı antlaşmadır. Bu Antlaşmayla Osmanlı Devleti Batı'daki EN GENİŞ sınırlarına ulaşmıştır.
OSMANLI-RUSYA İLİŞKİLERİ
Çehrin Seferi: IV. Mehmet Döneminde Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Rusların Dinyeper Kazaklarının elindeki Ukrayna'ya saldırması üzere ÇEHRİN seferine çıkarak, Çehrin kalesini ele geçirdi.(1678)
NOT: Rusların isteği ile 8 Ocak 1681 yılında Ruslarla İLK barış antlaşması olan BAHÇESARAY ANTLAŞMASI imzalandı.
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ (SAVAŞLAR - ANTLAŞMALAR)
HATIRLATMA: Kanuni Sultan Süleyman Macaristan ve Orta Avrupa hakimiyeti yüzünden Avusturya Kralı Ferdinand üzerine seferler düzenlemiş, 1529'da Viyana'yı kuşatmış, 1532'de Almanya seferini yapmış, 1533 yılında da Avusturya ile İSTANBUL ANTLAŞMASI’ nı imzalamıştı.Bu antlaşmaya göre;Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı sadrazamına (başbakanına) eşit olacak ve Avusturya elinde tuttuğu Macar topraklarına karşılık Osmanlı Devletine vergi verecekti.
Sonraki yıllarda Kanuni 1566 yılında ölümüne dek çeşitli defalar Avusturya üzerine gitmişti.
AÇIKLAMA: Duraklama döneminde Osmanlı Devleti'nin en çok savaştığı ülke Avusturya'dır.
DURAKLAMA DÖNEMİ OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞLARI
1) 1593-1606 SAVAŞLARI (III.Murat, III.Mehmet ve I.Ahmet Dönemleri):
Nedeni: Avusturya'nın Osmanlı kuvvetlerine saldırması ve vergilerini ödemekten vazgeçmesi.
Savaşlar:
III. Murat zamanında Osmanlı kuvvetleri SISKA’da yenildi.
Savaş III.Murat'tan sonra yerine geçen III. Mehmet döneminde de devam etti. III.Mehmet bizzat ordunun başında sefere çıkarak EĞRİ KALESİ’ni aldı. Bu yüzden III. Mehmet'e "Eğri Fatihi" unvanı verildi.
Haçova Meydan Savaşı'nda III. Mehmet Avusturya Ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.
NOT: 1596 tarihli HAÇOVA MEYDAN SAVAŞI Osmanlı tarihinde zaferle sonuçlanan SON büyük meydan savaşıdır.
1600 yılında Osmanlı Devleti KANİJE KALESİ’ni aldı. Kale komutanlığına bırakılan TİRYAKİ HASAN PAŞA kaleyi kuşatan Ferdinand'ı az bir kuvvetle yenilgiye uğrattı.
III.Mehmet’ten sonra padişah olan I.Ahmet zamanında da savaş devam etti. Osmanlılar ESTERGON KALESİ’ni aldı.
Avusturya'nın isteği üzerine ZİTVATOROK ANTLAŞMASI imzalandı.(1606)
Zitvatorok Antlaşması (1606)
1- Savaş sırasında alınan Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlılarda kalacak.
2- Avusturya artık Osmanlı'ya yıllık vergi vermeyecek, bir defaya mahsus savaş tazminatı verecek.
3- Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı padişahına eşit sayılacak.
NOT: Kanuni Döneminde Avusturya ile imzalanan 1533 tarihli İstanbul Antlaşmasında Avusturya kralı Osmanlı sadrazamına denk sayılmıştı ve vergiye bağlanmıştı.1606 Zitvatorok Antlaşması Osmanlı Devletinin Orta Avrupa'daki üstünlüğünü kaybetmeye başladığını göstermektedir.
2) 1658-1664 SAVAŞLARI (IV.Mehmet Dönemi)
Nedeni : Erdel, Eflak ve Boğdan Beyliklerinin Avusturya'nın kışkırtmasıyla Osmanlı Devleti'ne karşı isyan etmeleri.
Sonuçlar: Köprülü Mehmet Paşa isyanları bastırdı.Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Uyvar kalesini fethetti.
Avusturya'nın isteği üzerine VASVAR ANTLAŞMASI imzalandı.(1664)
Vasvar Antlaşması(1664)
1- Uyvar kalesi Osmanlılarda kalacak
2- Erdel Osmanlı Devletine bağlı kalacak
3- Osmanlı Devleti,Avusturya'dan son kez toprak ve savaş tazminatı almıştır.
3) II.VİYANA KUŞATMASI (14 Temmuz-12 Eylül 1683) (IV.Mehmet Dönemi)
Sebepleri
1- Avusturya'ya bağlı olan Macarların ayaklanarak Osmanlıdan yardım istemeleri,
2- Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın şöhret kazanma isteği.
Kuşatma ve Savaş: Avusturya'nın yardım istemesi üzerine papanın teşvikiyle bir haçlı ittifakı kurulmaya çalışıldı. Lehistan Osmanlılara karşı Avusturya ile ittifak yaptı. Merzifonlu şehri kuşattı, fakat alamadı. Kuşatmanın uzun sürmesi düşmana vakit kazandırdı.Kırım Kuvvetleri Viyana'ya yardıma gelen Lehistan kuvvetlerini durdurmakta gereken gayreti göstermediler. Osmanlı Ordusu Avusturya ve Lehistan kuvvetleri arasında kalarak ağır bir yenilgiye uğradı. Dağılan kuvvetleriyle Belgrat’a çekilen Merzifonlu IV.Mehmet'in emriyle idam edildi.
Sonuçları:
1- Batıda Türklerin yenilebileceği ve Avrupa'dan atılabileceği düşüncesi doğdu.
2- Avrupa devletleri KUTSAL İTTİFAK adı verilen bir haçlı birliği oluşturdular.
3- Böylece Türklerin SAKARYA SAVAŞI’na kadar sürecek bir geri çekilme süreci başlamış oldu.
KUTSAL İTTİFAK DEVLETLERİ: Bunlar Malta,Lehistan,Venedik,Avusturya ve Rusya'dır.(şifresi : MALVAR)
SAVAŞ: Kutsal ittifak Devletleri ile Osmanlı Devleti arasındaki savaşlar yaklaşık 16 yıl sürdü (1683-1699).
(Bu arada IV.Mehmet yeniçerilerin isyanıyla tahttan indirildi. Yerine sırasıyla II.Süleyman, II.Ahmet ve II.Mustafa padişah oldular.)
Zor durumda kalan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. Karlofça antlaşması imzalandı.(1699)
KUTSAL İTTİFAK SAVAŞLARI:
Ciğerdelen Savaşı (7 Ekim 1683): Ciğerdelen Savaşı, bölge halkının "Parkany", Osmanlıların "Ciğerdelen" dedikleri, II. Dünya Savaşı'ndan sonra bugün kullanılan ismiyle Macaristan'daki Sturovo'da Osmanlı ordusu ve Alman-Leh ordusu arasında yapılan ve iki parçadan oluşan savaştır. İlk çatışma Sobieski'nin saldırısıyla başlamış ve Osmanlılar bu saldırıyı püskürtmüştür. İki gün sonraki ikinci çatışmada ise ittifak güçleri genel saldırı gerçekleştirmiştir ve Osmanlılar yenilmiştir.
Salankamen Savaşı (19 Ağustos 1691) : Osmanlı ile Avusturya arasında meydana gelen ve Kutsal İttifak Savaşları'nın bir parçası olan savaşlardan biri de bu savaş olup, Osmanlı bu savaşta yenilmişir.
KARLOFÇA ANTLAŞMASI (26 Ocak 1699)
Padişah : II.Mustafa
1- Avusturya'ya ,Banat ve Temeşvar hariç bütün Macaristan ve Erdel Beyliği
2- Venedik'e , Mora ve Dalmaçya kıyıları
3- Lehistan'a,Podolya ve Ukrayna verildi.
Rusya ile ateşkes imzalandı, peşinden 1700 yılında İSTANBUL ANTLAŞMASI imzalandı.
Buna antlaşmaya göre; Azak Kalesi Rusya'ya verildi, Ruslar İstanbul'da elçi bulundurabileceklerdi.
KARLOFÇA'NIN ÖNEMİ
1- 1699 tarihli Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti’nin toprak kaybettiği ilk antlaşmadır
2- Bu antlaşma ile Osmanlı'nın Orta Avrupa'daki egemenliği sona ermiştir.
3- Osmanlı Devleti "Gerileme dönemi"ne girmiştir.
4- Ayrıca İstanbul antlaşmasında Rusların Azak kalesini almaları onların Karadeniz'e inmelerini sağlamıştır.
DURAKLAMA DEVRİNDE İÇ İSYANLAR
17. yüzyılda uzayıp giden Avusturya ve İran ile savaşlar devleti uğraştırıyordu. Osmanlı Devleti'ni uğraştıran bir başka konu da iç isyanlardı.
1) İstanbul İsyanları
2) Taşra İsyanları:
a) Celali İsyanları
b) Eyalet İsyanları
1) İSTANBUL İSYANLARI: Bu isyanlar İstanbul'daki Kapıkulu Ocakları (özellikleri yeniçeri ve sipahiler) tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu ayaklanmalara zaman zaman halk ve ulema sınıfı da katılmıştır.
Sebepleri:
1- Devşirme sisteminin bozulması
2- Devlet yönetiminin bozulması (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikaları)
3- Ulufe ve cülusların zamanında verilmemesi veya ayarı bozuk parayla verilmesi.
NOT: Askeri isyanların başlangıcı Fatih dönemine kadar gider. Duraklama Dönemindeki isyanların en önemlileri III.Murat, II.Osman, IV.Murat ve IV.Mehmet zamanlarında çıkanlardır.
III.Murat Döneminde (1574-1595); ulufelerin ayarı bozuk para ile ödenmesi üzerine yeniçeriler ayaklanarak, isteklerine kavuşmuşlardır.
Genç Osman Döneminde (1618-1622); yeniçeriler II.Osman'ın Yeniçeri Ocağını kaldırmak istediğini anlayarak ayaklanmışlar ve Padişahı tahttan indirerek Yedikule zindanlarında boğarak öldürmüşlerdir (1622).
NOT: II.Osman bir isyan sonucu öldürülen ilk padişahtır. Bu olay Yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmıştır.
IV.Murat Döneminde (1623-1640); İki kez saraya yürüyen Yeniçeriler padişahın gözü önünde sadrazamı öldürdüler.
IV.Mehmet Döneminde (1648-1687): Haremağaları ve saray kadınlarının devlet işlerine karışmasına kızan sipahiler ayaklandı. Padişahtan 30 kadar devlet adamını istediler. İstekleri kabul edildi.Bu kişilerin cesetleri Sultan Ahmet Meydanında Çınara asıldı. Bu yüzden bu olaya VAKA-İ VAKVAKİYYE (Çınar Vakası) denir. (1656)
IV. Mehmet Yeniçeriler tarafından bir başka ayaklanma sonucu tahttan indirilmiştir (1687).
2) TAŞRA İSYANLARI: İstanbul dışında meydana gelen isyanlardır.
A) CELALİ İSYANLARI: Anadolu'da meydana gelen isyan ve karışıklıklara "Celali İsyanları" denilmiştir.
Celali kelimesi Yavuz döneminde Yozgat ve çevresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adından gelir.
Başlıca Celali İsyanları: Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Abaza Mehmet Paşa, Tavil Ahmet, Gürcü Nebi, Deli Hasan, isyanlarıdır.
Celali İsyanlarının Sebepleri:
1- Devlet yönetiminin bozulması
2- Ekonominin bozulması ve vergilerin artması
3- Taşrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz davranışları
4- Özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devşirme kökenli olması nedeniyle Türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları.
Celali İsyanlarının Sonuçları:
1- Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmışlardır.
2- Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve düzen bozulmuş, ekonomik hayat felce uğramıştır.
B) EYALET İSYANLARI: Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardır.
Eyalet İsyanlarının Sebepleri:
1- Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,
2- Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL) ISLAHAT HAREKETLERİ
Osmanlı Devlet Adamlarının Islahat Yapmak İstemelerinin Nedenleri:
Osmanlı Devletinin savaşlarda eskisi gibi etkili olamaması, devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık sık isyanların baş göstermesi, ekonomik durumun bozulması gibi nedenlerle Osmanlı devlet adamları ıslahat yapma gereği duydular.
ISLAHAT YAPAN PADİŞAHLAR
II.Osman (Genç Osman) (1618-1622)
1- Ulema sınıfının yetkisini azaltarak, padişahın zamana göre yasaları koyabilme gücünü artırmak istedi.Bunların siyasetle uğraşmalarını ve devleti zayıflatmalarını önlemek istedi.
2- Kapıkulu Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye'deki Türklerden oluşan "milli bir ordu” kurmak ve yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen Türk olan Anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü.
NOT:II.Osman (Genç Osman) niyetlerini fark eden yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.
IV.Murat (1623-1640)
12 yaşındayken tahta geçti. İktidarının ilk yıllarında yönetim saray kadınlarının ve Valide Kösem Sultan'ın elindeydi. 22 yaşına geldiğinde otoritesini sağlayabildi.
Şu ıslahatları yaptı:
1- Yeniçerileri itaat altına aldı.
2- İsyanlar ve isyancılarla şiddetle mücadele etti.
3- İçki, tütün, meyhane ve gece sokağa çıkma yasağı uygulayarak asayişi sağladı.
4- Harcamaları kısıtlayarak, maliyeyi düzeltmeye çalıştı.
5- Devlet adamlarından neler yapılması gerektiğini bildiren raporlar vermelerini istedi.
NOT: Bu konuda KOÇİ BEY sunduğu raporunda (Koçibey Risalesi) devletin gerileme nedenlerini ve bunların çözüm yollarını göstermiştir.
ISLAHAT YAPAN SADRAZAMLAR
Kuyucu Murat Paşa : I. Ahmet dönemi Sadrazamıdır. İsyanları şiddet ve baskı kullanarak bastırmıştır.
Tarhuncu Ahmet Paşa: IV.Mehmet Dönemi sadrazamıdır.Osmanlı Tarihi’nde ilk mali bütçeyi hazırlamıştır.
Köprülüler Devri : IV.Mehmet Devrinde Köprülüler soyundan;
1- Köprülü Mehmet Paşa,
2- Fazıl Ahmet Paşa
3- 3-Fazıl Mustafa Paşa ve
4- Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olmuşlardır.
Köprülü soyundan sadrazam olan ilk kişi Köprülü Mehmet Paşa'dır.Köprülü Mehmet Paşa kendisinden önceki sadrazamların sonlarını çok iyi bildiği için padişaha bazı şartlar ileri aşağıdaki koşullarla sadrazam olmayı kabul etmiştir:
a) Saray devlet işlerine karışmayacak
b) Devlet memurluklarına istediği kişileri atayabilecek.
c) Kendisi hakkında bir şikayet olursa, savunması alınmadan görevden alınmayacak.
NOT:
Köprülü Mehmet Paşa'nın amacı istediklerini yapabileceği bir ortam hazırlamaktır.
Köprülü Mehmet Paşa ŞARTLI sadrazam olan İLK kişidir.
Köprülüler ordu ve maliyeyi düzeltmeye çalışmışlardır.
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL) ISLAHATLARININ GENEL KARAKTERİ VE SONUÇLARI:
1- Bu yüzyılda isyanlar şiddet ve baskı ile önlenmeye çalışıldı.
2- Devlet yapısında KÖKLÜ değişimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından engellendi.
3- Geçici olarak iyi sonuçlar verse bile KALICI sonuçlar doğurmadı.
4- Ayrıca Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti'nin toparlanmasına izin vermediler.
DURAKLAMA DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
İLK kez III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "SANCAĞA ÇIKMA" usulü kaldırılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu Avusturyaya karşı siyasal üstünlüğünü ve yaptırım gücünü İLK defa ZİTVATOROK ANTLAŞMASI ile kaybetti.(1606)
Osmanlı Tarihinde yeniçeriler tarafından öldürülen İLK padişah GENÇ OSMAN (II.OSMAN) dır.
Türkiye'de ilk baraj 1619 yılında Sultan II. Osman tarafından yaptırılan 10 metre yüksekliğindeki "Topuz Bendi"dir
Osmanlılarda İLK malî bütçeyi TARHUNCU AHMET PAŞA yapmıştır.
Sultan IV.Murat’ın İLK seferi 1635 REVAN SEFERİ’dir.
İLK Türk-İran sınırı KASR-I ŞİRİN antlaşması ile çizildi.(1639)
Ruslarla İLK barış antlaşması(Bahçesaray-Çehrin Antlaşması) IV.Mehmet döneminde 1681’de imzalanmıştır.(Çehrin seferi)
Osmanlı Devleti’nde Köprülü soyundan olup İLK KEZ ve ŞARTLI sadrazam olan kişi Köprülü Mehmet Paşa’dır.
Osmanlılar İLK defa KARLOFÇA (1699) ve İSTANBUL(1700) antlaşmaları ile toprak kaybetti.
OSMANLI TARİHİ’NDEKİ İSTANBUL ANTLAŞMALARI
1533 İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması – Avusturya
1590 İstanbul (Ferhat Paşa) Antlaşması – İran
1612 İstanbul (Nasuh Paşa) Antlaşması-İran
1700 İstanbul Antlaşması – Rusya
1724 İstanbul Antlaşması – Rusya
1897 İstanbul Antlaşması – Yunanistan
1913 İstanbul Antlaşması – Bulgaristan
1914 İstanbul Antlaşması – Sırbistan
TARİHTE OSMALI-İRAN ANTLAŞMALARI
1555 Amasya Antlaşması (Kanuni)
1590 Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması (III.Murat)
1612 Nasuh Paşa (İstanbul) Antlaşması (I.Ahmet)
1618 Serav Antlaşması (II.Osman)
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması (IV.Murat)
1732 Ahmet Paşa Antlaşması (I.Mahmut)
1736 Nadir Şah Antlaşmaları (I.Mahmut)
1736 İstanbul Antlaşması
1746 Kerden Antlaşması (II.Kasr-ı Şirin de denilir.)
----------
GERİLEME DEVRİ (1699-1792)
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘GERİLEME DEVRİ’’,1699 tarihli olan ve Osmanlı’nın tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan KARLOFÇA ANTLAŞMASI ile başlar,1792 tarihindeki Ruslarla imzalanan YAŞ ANTLAŞMASI ile Osmanlı Devleti’nin, Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etmesine kadar devam eder.
GERİLEME DÖNEMİ (18. YÜZYIL) PADİŞAHLARI
1- II.Mustafa (1695-1703) (IV. Mehmet'in oğlu)
2- III.Ahmet (1703-1730) (IV. Mehmet'in oğlu)
3- I.Mahmut (1730-1754) (II. Mustafa'nın oğlu)
4- III.Osman (1754-1757) (II. Mustafa'nın oğlu
5- III.Mustafa (1757-1774) (III.Ahmet'in oğlu)
6- I.Abdülhamit (1774-1789) (III.Ahmet'in oğlu)
7- III.Selim (1789-1807) (III.Mustafa'nın oğlu)
18. YÜZYILIN ÖZELLİKLERİ:
1- Osmanlı Devleti 18. yüzyıla ilk defa toprak kaybeden bir devlet olarak girdi (1699-KARLOFÇA). Bu yüzden bu yüzyılın başlarında kaybettiği toprakları geri alma çabasına girdi.
2- Osmanlı Devleti 17. yüzyılda en çok AVUSTURYA ile savaşmıştı. 18. yüzyılda ise en çok RUSYA ile savaşacak.
3- Kanuni'den beri dostumuz olan Fransa 18. yüzyılın sonlarında(1798) Mısır'a saldırınca bu ülke ile ilişkilerimiz bozulacak.
4- Bu yüzyılda Osmanlı Devleti'nin toprak kaybı hızlanacak, Avrupa'nın bilim ve tekniği alınmaya çalışılsa da yeterli olmayacak, sonuçta Osmanlı Devleti Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalacak.
II.MUSTAFA DÖNEMİ(1695-1703)
AÇIKLAMA : Sultan II.Mustafa (1695-1703) hem DURAKLAMA DÖNEMİ hem de GERİLEME DÖNEMİ padişahıdır.
II. Mustafa Osmanlı tahtına çıktığında II. Viyana bozgunundan sonra peş peşe gelen yenilgilerle devlet hayli sarsılmıştı. Genç padişah gayretli vatan sevgisiyle doluydu. Edirne yayınladığı bir hatt-ı hümayunda zevk-u safa ve rahatı kendümüze haram eylemişizdir anlayışını ortaya koymuştur. Ona göre savaşlardaki başarısızlığın sebebi padişahların seferlere çıkmayışı idi. II. Mustafa devlet erkânının padişahın sefere çıkması büyük masraflara sebep olur görüşünü kabul etmeyip sefer hazırlıkları için emir verdi. Serfe çıkan son Osmanlı padişahı oldu. Hocası Feyzullah Efendinin tesiriyle sadrazam Sürmeli Ali paşayı azledip yerine Elmas Mehmed Paşayı geçirdi. Feyzullah Efendiyi de şeyhül-islamlığa getirdi.
DÖNEMİN ÖNEMLİ OLAYLARI
OSMANLI-VENEDİK SAVAŞLARI
II. Ahmed döneminde kaybedilen ve beş aydan beri Venediklerin elinde bulunan Sakız Adası’na düzenlenen bir seferle Osmanlı donanması adayı tekrar ele geçirdi. (1695) Papalık ve Malta donanmalarının destek verdiği Venedik donanması Koyun adası civarında yenilgiye uğratıldı. Mora’da Venediklere karşı başarılar elde edildi. Mezemorto Hüseyin Paşanın bu başarılarda etkisi büyüktür.
OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞLARI
Sultan II. Mustafa ilk Avusturya seferinde Lippa kalesini ve arkasında Lugoş ile Şebeş kalelerini ele geçirmiştir. Bu sırada fırsatı kaçırmayan Rusya Osmanlı devletine karşı oluşturulan kutsal ittifaka (Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik) girdi ve Çar Petro Azak’ı aldı. II. Mustafa 1696 yılında ikinci Avusturya seferine çıktı. Temeşvar’ı kuşatan Avusturya ordusunu Olaş Meydan Savaşında yenilgiye uğrattı. Ertesi yıl üçüncü Avusturya seferine çıkan Padişah Zenta’da Avusturya ordusuyla karşılaştı(1697). Yapılan savaşı Osmanlı Ordusu kaybetti. 15.000’e yakın şehit verildi. Bu yenilgi sadece Osmanlıyı değil tüm İslam dünyasını da hüzne boğmuştu. Bu yenilgi sonrası Karlofça anlaşması imzalandı.
Karlofça Anlaşması (26 Ocak 1699): Zenta mağlubiyeti sonunda Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa ile Reis’ül-küttab (dış işleri bakanı) Rami Mehmed Efendi gayretiyle Karlofça kasabasında Osmanlı devletiyle Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya arasında yapılan anlaşmaya barış için aracı olan İngiltere ve Hollanda da katılmıştır. Osmanlı devleti hasımlarının her biriyle ayrı ayrı anlaşma yapmıştır. Anlaşmayla:
Temeşvar dışında bütün Macaristan ve Erdel Avusturya’ya,
Ukrayna ve Podolya Lehistan’a,
Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklere bırakıldı.
Anlaşma 25 yıl geçerli olacaktır.
İstanbul Anlaşması (1700) : Karlofça anlaşması sonrası Rusya ile yapıldı. Anlaşmayla,
Azak Rusya’ya bırakıldı.
Rusya İstanbul’da sürekli elçi bulundurma hakkı elde etti.
Karlofça anlaşması Osmanlı Devletinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu anlaşma Osmanlı devletinin toprak kaybettiği ilk anlaşmadır. Asırlardır elde edilen en kıymetli torakları, orta Avrupa toprakları kaybedilmiştir. Osmanlı ilerlemesi artık durmuş ve mevcudu muhafaza endişesi başlamıştır. 16 yıl devam eden Osmanlı-Avusturya, Venedik ve Lehistan savaşları ile 9 yıl devam eden Osmanlı-Rus savaşları sona ermiştir. Anlaşmayla ilk kez barış süresinin teminatı başka bir devletin Avusturya’nın garantisine bırakılmıştır. Osmanlı padişahları artık Avrupa krallarına sen değil siz diye hitap edecektir. II. Viyana bozgunuyla gelen geri çekilme Sakarya zaferine kadar devam etmiştir.
Edirne Olayı (1703): II. Mustafa Karlofça anlaşmasında sonra Edirne’ye çekilmişti. Devlet idaresi Şeyhülislam Feyzullah Efendinin elinde idi. Feyzullah efendinin yakınlarını önemli makamlara getirmesi tepki çekmekteydi. Padişahın başkenti Edirne’ye nakledeceği söylentisi de yayılınca, İstanbul’da ayaklanan cebeciler Edirne’ye gelip II. Mustafa’yı tahttan indirip yerine III. Ahmed’i Osmanlı tahtına çıkardılar.
III. AHMET DÖNEMİ (1703-1730)
KARLOFÇA’DA KAYBEDİLEN YERLERİ KURTARMA ÇABALARI
1) PRUT SAVAŞI (1711)
Gelişmeler:
Ruslar (Çar Deli Petro) denizlere inme politikasının sonucu olarak Baltık Denizi kıyıları için İSVEÇ ile savaşmış, Ruslara yenilen İsveç kralı "DEMİRBAŞ ŞARL" Osmanlı Devletine sığınmıştı.
Sebepler:
1- İsveçlileri takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girerek tahrip etmeleri,
2- Osmanlı Devletinin 1700 İstanbul Antlaşmasında Ruslara verdiği AZAK Kalesi'ni geri almak istemesi.
3- Rusya'nın Osmanlı Ortodokslarını ayaklanmaya teşvik etmesi.
Savaş: 1711 yılında Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rus ordusunu yendi.
Sonuç: PRUT ANTLAŞMASI imzalandı.(21 Temmuz 1711)
Maddeleri:
1- Ruslar Azak Kalesini geri verecek ve İstanbul'da elçi bulunduramayacaklardı.
2- İsveç Kralı ülkesine rahatça geri dönebilecekti.
3- Ruslar Kırım ve Lehistan işlerine karışmayacaklardı.
2) OSMANLI-VENEDİK VE AVUSTURYA SAVAŞLARI (1715-1718)
Osmanlıların 1711'de Ruslardan Azak Kalesini geri almaları Karlofça'da kaybettiği diğer yerleri de geri almaları umudunu güçlendirdi.
1715'de Osmanlı Devleti Mora'yı Venediklilerden geri almak için savaşı başlattı.
Osmanlı Devleti'nin Venediklilere karşı başarılar kazanması üzerine sıranın kendisine geldiğini gören Avusturya'da savaşa girdi.(1716) Ancak Osmanlı Devleti Avusturya ile yaptığı PETERVARADİN SAVAŞI’nda aynı başarıyı Avusturya'ya karşı gösteremedi.
Sonuç : PASAROFÇA ANTLAŞMASI imzalandı (21 Temmuz 1718).
Maddeleri:
1- Mora Osmanlılarda kalacak.
2- Osmanlı Devleti Belgrat'ı ve Eflak'ın bir bölümünü Avusturya'ya verdi.
NOT: Osmanlı Devleti Pasarofça Antlaşmasından sonra Avrupa’daki olaylardan uzak kalarak bir barış siyaseti izledi. 1718-1730 yılları arasındaki bu döneme LALE DEVRİ denir.
LALE DEVRİ (1718-1730) VE ISLAHATLAR
Osmanlı Devleti’nde 21 Temmuz 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması’ndan 1730 yılındaki "Patrona Halil İsyanı"na kadar geçen döneme LALE DEVRİ denir.
Bu dönemin padişahı III. Ahmet, Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır.
Lale Devrinin Özellikleri
Bu dönemde Avrupa ile savaş yaşanmamış, barış içinde yaşamak fikri ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti Avrupa'yı daha iyi tanıyabilmek için Paris, Londra gibi şehirlere elçiler göndermiştir.
Bu devirdeki diğer yenilikler ve ıslahatlar şunlardır:
1- Matbaa kuruldu. (Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından 1727'de İstanbul'da kuruldu. Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati’dir.)
2- Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu.
3- Yalova'da kağıt, İstanbul'da kumaş ve çini fabrikaları kuruldu.
4- Yeni Kütüphaneler açıldı. Doğu ve batı eserleri tercüme edildi.
5- Çiçek aşısı yaygınlık kazandı.
6- Lağımcı ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yapıldı.
7- Mimarlık, resim ve minyatür sanatları gelişti.
Lale Devrinin Sona Ermesi: Halkın büyük bir kısmı zor durumdayken İstanbul'da bazı devlet büyüklerinin rahat bir yaşam sürdürmeleri, eğlenceye düşkünlükleri huzursuzluklara sebep oluyordu. Patrona Halil isimli bir yeniçeri bu durumdan memnun olmayanları yanına alarak isyan çıkardı. İsyan sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve yakınları öldürüldü. Padişah III. Ahmet tahttan indirildi, yerine I. Mahmut getirildi.
I. MAHMUT DÖNEMİ (1730-1754)
SAVAŞLAR
1) 1736-1739 OSMANLI- AVUSTURYA+RUSYA SAVAŞLARI
Sebep: Rusya ve Avusturya'nın Osmanlı'ya karşı ittifak kurmaları ve Rusların Azak kalesini ele geçirmeleri.
Savaş: 1736'da Rusya ile başlayan savaşa Avusturya'da katıldı. Osmanlı Devleti iki devlete karşı da başarılar kazandı.
Sonuç: Her iki Devlet ile Osmanlı Devleti arasında BELGRAT ANTLAŞMASI imzalandı (1739) .
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti,1718 tarihli Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’ya verdiği Kuzey Sırbistan, Belgrad, Banat ve Eflak’ın batısını bu antlaşma ile geri almıştır.
2- Ruslar Azak Kalesini yıkmayı ve Azak Denizinde savaş ve ticaret gemisi bulundurmamayı kabul etti.
NOTLAR :
1739 tarihli Belgrad Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı SON KAZANÇLI ANTLAŞMA olarak tarihe geçmiştir.
Pasarofça anlaşmasıyla kaybedilen yerlerin çoğu geri alınmıştır.
Osmanlı hala dünyanın birinci devleti olduğunu ispat etmişti.
Karadeniz yeniden Türk gölü haline gelmiştir.
Ayrıca Rusya’ya karşı, İsveç’le Osmanlı devleti ittifak yapmıştır.
Belgrat Antlaşmaları sırasında (Osmanlı X Avusturya-Rusya) Fransa,Osmanlıların lehine arabuluculuk yapmıştı. Bunun karşılığı olarak ilk kez 1535’te Kanuni döneminde Fransızlara verilen,daha sonraki dönemlerde de genişletilen kapitülasyonlar 1740 yılında
Sultan I. Mahmut tarafından Fransa'ya verilen bu KAPİTÜLASYONLAR sürekli hale getirildi.
2) OSMANLI-İRAN SAVAŞLARI
Bu dönemde İran ile savaşlar yeniden başladı. Serfe çıkan Ahmed Paşa, KURUCAN SAVAŞI’nda İran ordularını yendi. Tebriz ve Hemedan geri alındı. Şah II. Tahmasb barış istedi.
Ahmed Paşa Anlaşması (1732)
Doğu serdarı Ahmed Paşanın İran’la yaptığı bu anlaşmayla;
Gence, Tiflis, Revan ve Dağıstan Osmanlı Devletinde
Hemedan, Tebriz, Kirmanşah ve Luristan İran’da kalacaktı.
Şah II. Tahmasb’ın yaptığı bu anlaşma İran halkını memnun etmeyince Nadir han durumdan istifade ile II. Tahmasb’ı tahttan indirdi ve daha Osmanlıların eline geçen yerleri geri aldı. Ahmed Paşa anlaşmasında belirtilen sınırlar esas alınarak İstanbul Anlaşması (1732) imzalandı. Nadir Hanın şahlığı tanındı. Böylece İran’da Safevi hanedanı sona ermiş ve yerine Afşar soyu geçmiştir. 1743 de Nadir Şah Irak’ı almak için harekete geçmiş ise de başarılı olamamıştır. Kars kuşatmasında da başarılı olamayan Nadir Şah İran’da çıkan karışıklıklar üzerine barış istemiş,bunun üzerine 1639 tarihli Kasr-ı Şirin Anlaşması ölçü alınarak 1746’da yeni bir anlaşma KERDE(N) ANLAŞMASI yapılmıştır. Böylece Osmanlı İran savaşları sona ermiş ve günümüze kadar devam edecek olan barış dönemi başlamıştır.
ISLAHATLAR
1- Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yaptı.
2- Üsküdar'da KARA MÜHENDİSHANESİ (Mühendishane-i Berri Hümayun) adlı bir subay okulu açıldı. Bu okul Osmanlı Devleti’nde Avrupa tarzında açılan ilk teknik okuldur.
3- İlk defa Avrupalı yabancı askerî uzmanlardan yararlanıldı.
NOT : Osmanlı Devleti’nde Avrupa tarzında ilk askeri ıslahatlar Sultan I.Mahmud döneminde yapıldı.
III.OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)
Saltanatı kısa süren III.Osman döneminde önemli bir olay olmamış,bu dönem savaşsız geçmiştir. Daha önce yapılan barışlar sayesinde dönem huzur içinde geçmiştir.
Asabi, geçimsiz ve şişman bir sultan olduğu kaydedilmiştir. Sadrazamlarından hiçbirisi ile geçinemediği bilinmektedir. Tebdil-i kıyafet ederek gezmek en büyük merakı idi. Kadınların sokakta serbestçe gezmelerine ve giyinip süslenmelerine ciddi sınırlama getirmişti. Hattatlıkta maharet sahibi idi.
İran Savaşları sırasında otorite boşluğundan istifade ile eşkiyalık yapan levendlere karşı ciddi tedbirler alınmıştır.
Hekimoğlu Ali Paşa ve Koca Ragıp paşa dönemin önemli sadrazamlarındandır.
Bu dönemde İstanbul’da yine iki büyük yangın çıkmıştır. Bunlar Paşa kapısının yandığı Hocapaşa yangını ve cibali yangınlarıdır. İkibin ev, bin dükkan, beşyüz seksen değirmen ve ikiyüz cami yanmıştır. Tarihler fetihden beri böyle büyük yangınların olmadığını yazmaktadır. Ayrıca veba salgını da olmuştur.
1755 yılı kışı çok sert geçmiş ve haliç yine donmuştur. Edirne’ye 20 karış kar yağdığı kayıtlara geçmiştir.
I. Mehmud döneminde başlayan ve bu dönemde tamamlanan ve kendi adını verdiği Nuruosmaniye camii meşhurdur
III.MUSTAFA DÖNEMİ (1757-1774)
1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAŞI
Sebep:Rusların Lehistan içişlerine karışarak, kral seçimine müdahale etmeleri üzerine Lehistan halkı yeni krala isyan ederek karşı çıkmış, bunun üzerine Ruslar isyancı Lehlileri yenerek, Osmanlı topraklarına kadar kovaladılar. Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş açtı.(1768)
NOT: Lehistan’ın bağımsız kalması Osmanlı Devleti için çok önemliydi. Çünkü Lehistan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında "tampon devlet" durumundaydı.
Savaş: Rus Ordusu Kırım'ı işgal etti, Eflak ve Boğdan'ı ele geçirdi. Baltık Denizinden Akdeniz'e geçen Rus donanması 1770 yılında ÇEŞME limanında Osmanlı Donanmasını yaktı.
Sonuç: Ruslarla "Küçük Kaynarca Antlaşması" imzalandı.(1774) (savaş III.Mustafa dönemi-antlaşma ise I.Abdülhamid döneminde)
ISLAHATLAR
III.Mustafa döneminde Lehistan meselesi yüzünden 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı yapıldı. Savaş Osmanlı Devleti için felaketle sonuçlandı. III. Mustafa kederinden öldü.(1774)
Islahatlar:
1- "Baron Dö Tot" Sürat topçuları adlı bir birlik kurdu, topçu ve istihkam sınıflarını yetiştirdi.
2- Deniz Mühendishanesi adlı okulda denizcilik ve topçuluk eğitimi verildi.(Mühendishane-i Bahri Hümayun)
3- Maliyede düzenlemeler yapıldı.
4- İlk defa bu dönemde ESHAM adı verilen iç borçlanma sistemi uygulandı.
I. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1774-1789)
KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (21 Temmuz 1774)
Maddeleri:
1- Kırım'a bağımsızlık verilecek, Kırım sadece dini bakımdan halifeye(padişah) bağlı kalacak.
2- Kılburun, Yenikale, Kerç ve Azak Kalesi Ruslara verilecek.
3- Eflak-Boğdan, Ege adaları ve Gürcistan Osmanlılarda kalacak.
4- İngiltere ve Fransa'ya verilen Kapitülasyonlar Rusya'ya da verilecek.
5- Ruslar Osmanlı hakimiyetindeki Ortodoksların koruyucusu (hamisi) olacak.
6- Ruslar İstanbul'da daimi bir elçi bulundurabileceklerdi.
Küçük Kaynarca Antlaşması'nın Önemi
Küçük kaynarca'nın en önemli maddeleri Kırım'a bağımsızlık verilmesi ve Rusların Ortodoksların hamisi sayılması maddeleridir.
Kırım'a bağımsızlık verilmesiyle, Ruslar Kırım'ı ele geçirme konusunda önemli bir adım atmışlardır. Nitekim çok geçmeden, 1783
tarihinde Kırım'ı işgal ederek Rus topraklarına katmışlardır. Böylelikle Fatih döneminden beri devam eden Karadeniz'deki Türk egemenliği sona erecektir.
Ruslar Osmanlı Ortodokslarının koruyucusu olmaları ile, Osmanlı Devletinin iç işlerine sık sık karışacaklar, böylelikle Balkan milletleri
üzerinde etkili olacaklardır.
1) 1787-1792 OSMANLI-RUSYA+AVUSTURYA SAVAŞLARI:
Sebepler:
1- Osmanlı Devleti'nin Kırım'ın Ruslar tarafından işgalini unutamaması. (1783'de II. Katerina Kırım'ı işgal ederek Rusya'ya kattığını ilan
etmiş,binlerce Türk'ü kılıçtan geçirmişti.Osmanlı Devleti bu olup bittiye ses çıkaramamıştı.)
2- Rusya ve Avusturya Osmanlı Devletinin Balkan topraklarını paylaşma konusunda anlaştılar. Anlaşmaya göre eğer İstanbul alınırsa
"Bizans İmparatorluğu" yeniden kurulacaktı.
Savaş: Anlaşmayı haber alan Osmanlı Devleti zaten Kırım'ın acısını unutamadığından Rusya'ya savaş ilan etti. Avusturya'da savaşa katılınca Osmanlı Devleti her ikisine karşı savaşmak zorunda kaldı.
Sonuç:Avusturya Osmanlı Devletiyle ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI’nı imzalayarak (4 Ağustos 1791) Rusya'yı yalnız bıraktı.
Çünkü: Avusturya, bu sırada çıkan Fransız İhtilalinden olumsuz şekilde etkilenmişti.
NOT: Ziştovi Antlaşmasıyla Avusturya savaştan önceki sınırlarına çekildi. Bundan sonra Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında ciddi bir savaş olmamış, hatta I. Dünya Savaşında Osmanlı Devletiyle birlikte savaşmıştır.
NOT: Fransız İhtilalinin yaydığı "Milliyetçilik" akımından en çok etkilenen iki devlet Avusturya ve Osmanlı Devleti'dir.
NOT : Ziştovi Antlaşması’ndan sonra tek başına kalan Rusya ile savaş 1792'ye kadar sürdü. Sonuçta YAŞ ANTLAŞMASI imzalandı (9 Ocak 1792)
Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etti.
1792 tarihli Yaş Antlaşması Osmanlı Devletinin Dağılma Döneminin başlangıcı sayılır.
I.Abdülhamid Dönemi Islahatları
İstanbul'da bir istihkam okulu açıldı.
Maliye'de ve askeri alanda ıslahatlara devam edildi.
Ulufe alım-satımı ilk defa bu dönemde yasaklanmıştır.
III.SELİM DÖNEMİ (1789-1807)
AÇIKLAMA : III.Selim (1789-1807) hem GERİLEME DÖNEMİ hem de DAĞILMA DÖNEMİ padişahıdır.
III.Selim Döneminin Önemli Siyasi Olayları
1) Başa geçtiğinde Osmanlı Devletiyle Rusya+Avusturya savaşı devam ediyordu.(1787-1792)
2) 1789'da Fransız ihtilali çıktı.
3) Bunun üzerine Avusturya 1791'de savaştan çekilerek Ziştovi Antlaşmasını imzaladı.
4) Tek başına kalan Rusya da 1792'de YAŞ antlaşmasını imzaladı.
5) Napolyon 1798’de Mısır’ı işgal etti. Amacı hem Osmanlı topraklarından pay almak, hem de İngiltere'nin Hindistan'la olan bağlantısını kesmekti.1798-1801 yılları arasında Osmanlı-Fransa savaşı olmuş,Nizam-ı Cedit,Napolyon’un (Fransız) ordusunu Suriye sahillerindeki AKKA’da yendi.Bunun sonucunda Fransızlar Mısır’dan çekildi.Fransa ile 1801’de EL-ARİŞ ANTLAŞMASI imzalandı.
6) Fransız ihtilalinin etkileri Osmanlı Devletinde görülmeye başlandı. 1804'de Sırp İsyanı çıktı.
7) 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı başladı.
8) III.Selim ,1807'de Kabakçı Mustafa İsyanı ile tahttan indirildi.
III. Selim Döneminde Yapılan Islahatlar
III. Selim Döneminde yapılan Islahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit(Yeni Düzen) denilmiştir.
1- Nizam-ı Cedit Ordusunu kurarak, yeniçeri ocağını geri plana düşürdü.(İsveçli subayların eğittiği Nizam-ı Cedit ordusu,ilk askeri başarısını Akka'da Napolyon'a karşı kazandı.)
2- Islahat hareketlerine ve Nizam-ı Cedit ordusuna gelir sağlamak amacıyla İRAD-I CEDİT adıyla yeni bir hazine kurdu.
3- Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi.
4- Yeniçeri ve diğer Kapıkulu Ocakları düzene sokuldu.
5- Tersaneler yenilendi, modern toplar döküldü.
6- Avrupa'daki gelişmeleri öğrenmek için Paris, Londra,Viyana ve Berlin'de devamlı elçilikler açıldı.
7- İlmiye sınıfında ve devlet dairelerinde düzenlemeler yapıldı.
8- Bilim ve sanat eserleri batı dillerinden Türkçe'ye çevrildi.
NOT: En ciddi anlamada Batı (Avrupa) örnek alınarak ıslahatlar III.Selim döneminde yapılmıştır.
III.SELİM DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
İLK defa Avrupa orduları örnek alınarak kurulan ordu NİZAM-I CEDİD ordusudur.(III.Selim)
NAPOLYON İlk yenilgisini AKKA kalesi önünde NİZAM-I CEDİD ordusuyla yaptığı savaşta aldı.(1799).Bu savaş,Nizam-ı Cedit ordusunun ilk ve son başarısıdır.
Avrupa başkentlerinde İLK devamlı elçiler III. SELİM zamanında açıldı.
İLK devamlı elçilik LONDRA’da açıldı.(1793)
1789 Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık için Osmanlı Devleti’ne İLK isyan eden azınlık SIRPLAR’dır.(1804).
En ciddi anlamada Batı (Avrupa) örnek alınarak ıslahatlar III.Selim döneminde yapılmıştır.
18. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
1) Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır.
2) Islahat hareketleri padişah ve devlet adamlarının öncülüğünde yürütülmeye çalışıldı. Halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır.
3) Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur.
4) Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır.
5) XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır. Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır.
6) Yenilik çalışmalarında ilk kez batılı uzmanlardan faydalanılmaya başlandı.
7) 18. yüzyılın ıslahatçıları, gerilemenin nedenleri üzerinde durdular; daha köklü ve kalıcı ıslahatlar düşündüler. Bu amaçla çeşitli Avrupa ülkelerine elçiler gönderilip onlardan bu konuda raporlar hazırlamaları istendi. Özellikle askerî alanda yapılacak ıslahatlar için Avrupa ülkelerinden uzmanlar getirildi.
8) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır
9) Islahat, çoğunlukla tepeden geldiğinden, halka mal edilemediğinden ve birçok kimsenin (yeniçeriler, esnaf, bazı din adamları, illerdeki valiler) çıkarına dokunduğundan, tepkiyle karşılandı ve ayaklanmalar çıktı. Bu nedenle devleti güçlendirmeyi, toplumu geliştirmeyi amaçlayan 18. yüzyıl ıslahatlarından da istenilen sonuç alınamadı.
GERİLEME DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
Osmanlıların kaybettiği İLK beylik ERDEL BEYLİĞİ dir.
Osmanlı Devleti İLK defa PASAROFÇA ANTLAŞMASI(1718)’ndan sonra Avrupadan geri kaldığını anlamıştır.
Osmanlı Devleti İLK defa Pasarofça Antlaşmasından sonra LALE DEVRİ’nde Avrupayı örnek alarak ıslahatlar yapmıştır.
Avrupa ya İLK elçiler Lale devrinde PARİS ve VİYANA ya gönderildi.
Osmanlılarda İLK Matbaa GAYRİMÜSLİMLER(Yahudi-Ermeni)tarafından açılmıştır(15.yy)
Osmanlılarda İLK Türk Matbaası Lale Devrinde İBRAHİM MÜTEFERRİKA tarafından açıldı.(1727)
İLK kağıt fabrikası Lale Devrinde YALOVA da kuruldu.
İLK itfaiye örgütü LALE DEVRİ’nde kuruldu.
İLK Çiçek aşısı LALE DEVRİ’nde yapıldı.
Askeri alanda İLK ıslahatı I.MAHMUT yapmıştır.
İLK Mühendis Okulu 1731 yılında Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) adıyla I. MAHMUT tarafından kuruldu.
İLK defa KAPİTÜLASYON lar 1740 yılında Sultan I.Mahmut döneminde sürekli hale getirildi.
İLK defa Osmanlı Devletinden Halkı Türk ve Müslüman olan bir toprak parçası(Kırım)KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile koparılmıştır.(1774)
Ruslar İLK kez 1774-KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile iç işlerimize karışma hakkını elde etmiştir.
Rusya ya İlk kapitülasyonlar KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile verildi.
Ulufe alım-satımı İLK defa I. ABDÜLHAMİD tarafından yasaklanmıştır.
----------
DAĞILMA DÖNEMİ(1792-1918)
19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘DAĞILMA DÖNEMİ’’,1792 tarihli YAŞ ANTLAŞMASI ile başlar,30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin fiilen sona erdiği antlaşma olan MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI’na kadar devam eder.
19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNİ SARSAN OLAYLAR
1) Sırp İsyanı (1804)
2) 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve Bükreş Antlaşması
3) Yunan İsyanı
4) 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması
5) Mısır Valisi Kavalalı mehmet Ali Paşa'nın İsyanı
6) Kırım Savaşı(1853-1856)
7) 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)
II.MAHMUT DÖNEMİ(1808-1839)
SIRP İSYANI (1804)
Sebepleri
1- Fransız İhtilalinin Milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet gibi fikirlerinin Sırplar üzerinde etkili olması
2- Savaşların Sırbistan toprakları üzerinde geçmesi ve bu savaşlar sırasında Sırbistan'ın sık sık el değiştirmesi
3- Sırbistan'daki Yeniçerilerin olumsuz davranışları
4- Rusya’nın kışkırtması
İsyan: Bu sebeplerden dolayı 1804'de KARA YORGİ liderliğinde Sırplar ayaklandı.
NOT: Osmanlı Devletinde "Milliyetçilik" akımı neticesinde ayaklanan ilk topluluk SIRPLAR’ dır.
Sırplarla İlgili Antlaşmalar
1) 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan BÜKREŞ ANTLAŞMASI’nda Sırplara bazı haklar verildi.
2) 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan EDİRNE ANTLAŞMASI’nda Sırplara özerklik verildi.
3) 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Ayestefanos ve BERLİN ANTLAŞMASI’nda Sırbistan bağımsızlığına kavuştu.
1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAŞI:
Sebepler:
1- Rusların Sırp isyanını desteklemesi ve Balkan Milletlerini kışkırtması.
2- Rusya'nın Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi.
Savaş:
√ Rusların Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi karşısında Fransa'nın etkisiyle Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş ilan etti. Osmanlı-Fransız yakınlaşması karşısında İngiltere Rusya'nın yanında yer aldı.
√ İngilizler Ruslara destek için donanmalarını İstanbul'a gönderdiler. İstanbul'a sadece denizden yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler. Bu defa Mısır'a saldıran İngilizleri Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa püskürttü.
√ Fransa 1807'de Rusya ile "Tilsit Antlaşmasını" imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnız kalan Osmanlı Devleti İngiltere’ye yaklaştı. İngiltere ile " Çanakkale (Kale-i Sultaniye)" antlaşmasını imzaladı.
√ Bu arada Ruslar Osmanlı topraklarında ilerliyordu.
√ Avrupa'da siyasi ortam yeniden değişti. Fransa ile Rusya'nın arası yeniden açıldı. Rusya'ya silahlarını çeviren Fransa bu defa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. Fransa'ya güvenemeyen Osmanlı Devleti Rusya ile BÜKREŞ ANTLAŞMASI’nı imzalayarak savaşı sona erdirdi.
Sonuç: Ruslarla BÜKREŞ ANTLAŞMASI imzalandı.(1812)
Maddeleri:
1- İki devlet arasında Tuna nehri sınır olacak.
2- Ruslar Beserabya hariç işgal ettiği yerleri geri verecek.
3- Sırplara bazı haklar verilecekti.
YUNAN İSYANI
Sebepleri
1) Fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi
2) Rusya'nın ve Avrupa Devletleri'nin kışkırtması
3) 1804 de kurulan Etniki Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları
İSYAN: 1821'de MORA'da başlayan isyan kısa sürede büyüdü. Osmanlı hükümeti Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. M. Ali Paşa yardım karşılığında II.Mahmut'tan Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi. Osmanlı ve Mısır donanması isyanı bastırdı ve NAVARİN limanına çekildi. Ancak Yunan isyanının bastırılması Batılıların işine gelmedi. İngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya Osmanlı Devleti'ne ültimatom vererek Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istediler. Bu istek reddedilince Osmanlı ve Mısır donanmasını Mora yarımadasının NAVARİN LİMANI ’nda yaktılar. Rusya Osmanlı'ya savaş ilan etti.
NOT: Navarin olayı Osmanlı Donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir.
Birincisi 1571 İnebahtı,
İkincisi 1770 Çeşme,
Üçüncüsü 1827 Navarin,
Dördüncüsü 1853 Sinop’tur.
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI
Sebepleri:
1) Rusların sıcak denizlere inmek istemesi
2) Osmanlının Rusya'dan Navarin'de yakılan donanmanın zararını talep etmesi
3) Osmanlı'nın Yunanlılar ve azınlıklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya'nın isteklerini reddetmesi.
Savaş: Bu sebeplerden Rusya’nın saldırısıyla savaş başladı. Ancak Osmanlı Devleti böyle bir savaşa hazır değildi.
Çünkü:
1) Donanması Navarin'de yakılmıştı.
2) 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu yeni kurulmuştu.
3) Yunan ayaklanmasından dolayı bütün Avrupa Osmanlının karşısındaydı.
Sonuç: Rusların ilerleyerek doğuda Erzurum'a, batıda Edirne'ye kadar gelmeleri üzerine Osmanlı devleti barış istedi. Rusya’yla EDİRNE ANTLAŞMASI imzalandı.(1829)
EDİRNE ANTLAŞMASI (1829)
Maddeleri:
1) Eflak-Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verildi.
2) Yunanistan bağımsız olacaktı.
3) Rus ticaret gemileri boğazlardan geçebilecekti.
4) Prut nehri sınır olacaktı.
5) Osmanlı Devleti savaş tazminatı verecekti.
NOT: Osmanlı Devletinde bağımsızlığını elde eden ilk azınlık YUNANİSTAN’dır.
NOT: Osmanlının Yunan isyanı ve Rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen Fransa 1830' da CEZAYİR’i işgal etti.
MISIR MESELESİ---MISIR VALİSİ MEHMET ALİ PAŞA'NIN İSYANI
(Denize düşen yılana sarılır)
Sebepleri:
1) Yunan isyanının bastırılmasında II. Mahmut'a yardım eden Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya vaat edilen yerlerin verilmemesi
2) Mehmet Ali Paşa'nın Navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve donanmasını geri çekmesi.
3) 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istenildiği halde Mehmet Ali Paşa'nın yardım göndermemesi
İsyan: II.Mahmut Mehmet Ali Paşa'yı görevden almak için hazırlanırken Mehmet Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek Konya'ya ilerledi. Bu zor durum karşısında padişah yabancı devletlerden yardım istedi. İngiltere ve Fransa bu isteğe kayıtsız kaldılar. II. Mahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) Rusya'dan yardım istedi. Bir Rus donanması İstanbul boğazını geçerek Büyükdere önlerine demirledi.Osmanlı Rus yakınlaşması İngiltere ve Fransa'yı telaşlandırdı. Hemen devreye girerek Mehmet Ali Paşa ya baskı yaptılar. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa ile II.Mahmut arasında KÜTAHYA ANTLAŞMASI imzalandı.(14 Mayıs 1833)
KÜTAHYA ANTLAŞMASI (14 Mayıs 1833)
1) Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği de verilecek.
2) Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana Muhassıllığı (O bölgenin vergilerini toplama hakkı) verilecek.
NOT: Bu antlaşma Mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki tarafta bu anlaşmadan memnun olmamıştır.
NOT: Kütahya Ant.’na rağmen kendisini güvende hissetmeyen II.Mahmut Rusya’yla HÜNKAR İSKELESİ antlaşmasını imzalamıştır. (1833)
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (8 Temmuz 1833)
1- Osmanlı bir saldırıya uğrarsa Ruslar asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları Osmanlı ödeyecek.
2- Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı boğazları kapatacak. (İngiltere ve Fransa'ya karşı)
3- Bu antlaşma 8 yıl sürecek.
Önemi
1. Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp,Karadeniz’deki güvenliğini artırmış oldu.
2. Bu antlaşmayla BOĞAZLAR MESELESİ ortaya çıkmıştır.
3. Bu antlaşma Osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını TEK BAŞINA kullandığı son antlaşmadır.
NOT: Osmanlı Devleti Mısır ve Boğazlar meselesinde İngiltere'nin desteğini kazanmak için İngiltere ile 16 Ağustos 1838 ‘de BALTALİMANI TİCARET ANTLAŞMASI’nı imzalamıştır.Bu antlaşma ile İngiltere’ye çok geniş ekonomik haklar verilmiş, Osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi kaldırılmış böylece Osmanlı ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır.
AÇIKLAMA: Kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi. 1839'da Mehmet Ali Paşa bağımsızlığını ilan etti. Oğlu İbrahim Paşa üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini NİZİP’te yendi. İngiltere ve Fransa Hünkar İskelesi antlaşmasına dayanarak Rusya’nın boğazlara egemen olmasından çekindiklerinden hemen devreye girerek MISIR konusunda Londra'da uluslararası bir konferans düzenlendi.
NOT: Nizip yenilgisi haberi İstanbul'a gelmeden II.Mahmut ölmüş, yerine Abdülmecit padişah olmuştur.
II.MAHMUT DÖNEMİNDE ASKERİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
1) Alemdar Mustafa Paşa,Nizam-ı Cedit ordusunun yerine Sekban-ı Cedit Ordusunu kurdu.
2) II.Mahmut Alemdar Mustafa Paşanın öldürülmesi üzerine Sekban-ı Cedit’in yerine EŞKİNCİ OCAĞINI kurdu.
3) 1826'da Yeniçeri Ocağını kaldırarak (Vakayı Hayriye Olayı da denilir) yerine ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu kuruldu.
4) Yeni kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu tümen, tabur, bölük gibi birliklere ayrıldı. Eğitimi için Prusya(Almanya) 'dan subaylar getirildi. Avrupa’ya subaylar gönderildi.
ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861)
LONDRA KONFERANSI (1840) (Mısırla ilgili)
Katılan Devletler: İngiltere,Avusturya,Prusya,Rusya ve Osmanlı Devleti
Maddeleri:
1) Mısır Valiliği,babadan oğla geçmek üzere Mehmet Ali Paşa'ya verilecek, fakat hukuki yönden Osmanlı'ya bağlı kalacak.
2) Mısırda vergiler padişah adına toplanacak, dörtte biri İstanbul'a gönderilecek.
3) Suriye,Adana ve Girit Osmanlı'ya geri verilecek.
NOT: Bu anlaşmayla Mısır iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı'ya bağlı imtiyazlı bir eyalet haline geldi.
LONDRA KONFERANSI (LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ-1841)
Hünkar antlaşmasının süresi bitince Londra'da bir konferans toplandı. Toplantıya İngiltere, Rusya,Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katıldılar. Londra’da imzalanan boğazlar sözleşmesine göre;
Boğazlar Osmanlı Devleti'nin olacak,ancak Osmanlı barış halindeyken boğazlar bütün savaş gemilerine kapatılacaktı.
ÖNEMİ:
1) Bu sözleşme ile boğazlar,devletlerarası bir statü kazandı.
2) Osmanlının boğazlar üzerindeki hükümranlık haklarına kısıtlama getirilmiştir.
3) Rusya boğazlar üzerindeki üstünlüğünü kaybederken, Fransa ve İngiltere Akdeniz’deki güvenliklerini artırmışlardır.
TANZİMAT FERMANI (Gülhane Hatt-ı Hümayunu)
Tarih: 3 Kasım 1839
Padişah : Sultan Abdülmecit
Sadrazam : Mustafa Reşit Paşa
Tanzimat Fermanının İlan Sebepleri
Avrupalı Devletlerin iç işlerimize karışmasına engel olmak.
Mısır ve Boğazlar konusunda Avrupalı Devletlerin desteğini kazanmak.
Devleti ve toplumu demokratik bir yapıya kavuşturma isteği
Bu nedenlerden dolayı 3 Kasım 1839 da Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) ilan edildi.
NOT: Tanzimat Fermanının ilanıyla Osmanlı tarihinde yeni bir dönem açılmış (Tanzimat Devri) ve bu devir 1876'ya kadar devam etmiştir.
Tanzimat Fermanında Yer Alan Konular
Azınlıkların, can, mal ve namus güvenliği sağlanacak.
Vergi sistemi yeniden düzenlenerek, herkesten gelirine göre vergi alınacak.
Askerlik OCAK görevinden, VATAN görevi haline getirilecek. Azınlıklarda askere alınacak.
Kanunların her gücün üstünde olduğu kabul edilecek.
Tanzimat Fermanının Özellikleri
En önemli özelliği padişahın yetkilerini sınırlandırması ve kanunların her gücün üstünde olduğunun ifade edilmesidir.
Tanzimat Fermanı ANAYASACILIĞA ve DEMOKRASİYE (hukuk devletine, yani hukukun üstünlüğü esasına dayanan devlet anlayışına)geçişin (BATILILAŞMANIN) ilk aşamasıdır.
Bu fermanın hazırlanmasında halkın bir rolü ve baskısı yoktur. Padişah Abdülmecit, Mustafa Reşit Paşanın telkiniyle Mısır meselesinde Avrupa devletlerinin desteğini kazanmak için bu fermanı ilan etmiştir.
KIRIM SAVAŞI (1853-1856)
Sebepleri
1) Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emelleri. (Rusya Osmanlıyı HASTA ADAM olarak nitelendiriyor ve ölmeden topraklarının paylaşılmasını istiyordu. İngiltere Osmanlının toprak bütünlüğünden yana olduğunu belirterek bu isteği reddedince Rusya tek başına hareket etti.)
2) Kutsal Yerler Meselesi:Rusya İstanbul'a bir elçi göndererek Ortodoks kilisesinin kutsal yerlerle ilgili isteklerinin onaylanmasını istemiş,Osmanlı bu isteği reddetmişti.
3) Rusya'nın 1848 İhtilallerinin Avrupa'da meydana getirdiği karışıklıklardan yararlanmak istemesi. (Avusturya'ya karşı bağımsızlık savaşı veren Macarlar Avusturya ve Rusya birlikleri tarafından yenilmişti. Rusya Osmanlıya sığınan bu Macarların iadesini istemişti.)
Bu sebeplerden dolayı savaş Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1853'de başladı. Osmanlı donanması 1853’te SİNOP’ta Ruslar tarafından yakıldı. 1854'te İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. Sivastopol kalesi kuşatılarak alındı.Yenilen Rusya ile PARİS ANTLAŞMASI imzalandı.(1856)
NOT:
1. Kırım Savaşında İngiltere, Fransa,Sardunya ve Piyomento Osmanlı Devletinin yanında savaşa girdi. Avusturya ise Eflak-Boğdan'ı işgal ederek destek verdi.
2. Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım savaşı sırasında 1854’te İngiltere'den aldı.
3. Osmanlı Devleti 1856 tarihli Paris Anlaşması sırasında Avrupalı devletlerin tam desteğini kazanmak için azınlıklara geniş haklar tanıyan ISLAHAT FERMANI’nı ilan etti.
PARİS ANTLAŞMASI (1856)
Katılan devletler:Osmanlı,Rusya,İngiltere, Fransa, Piyemento, Sardunya, Avusturya ve Prusya
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti bir Avrupa Devleti sayılacak ve toprakları Avrupa Devletlerinin koruyuculuğu altında kalacak.
AÇIKLAMA :Bu madde Osmanlının egemenlik haklarına gölge düşürmesine rağmen, bir süre Rus tehlikesini ortadan kaldırmıştır.
2- Boğazlar konusunda 1841 boğazlar sözleşmesi geçerli olacak.
3- Rusya ve Osmanlı Devleti Karadeniz’de savaş gemisi ve tersane bulundurmayacak.
AÇIKLAMA:
1. Kırım Savaşına katılan İngiltere'nin en büyük kazancı Rusya'nın Karadeniz'deki tersane ve gemilerinin kaldırılmasıdır. Böylece Akdeniz'i tehdit edebilecek Rusya’nın etkinliğini kırmış,çıkarlarının devamını sağlamıştır.
2. Kırım Savaşından sonra Rusya sıcak denizlere inmek için başka bir yol arayarak Balkanlarda PANSLAVİZM politikasına ağırlık vermiştir.
3. Osmanlı Devleti Savaşı kazanmasına rağmen anlaşmanın Karadeniz’le ilgili maddesi ve Islahat yapma zorunluluğu anlaşmanın olumsuz yönleridir.
Kırım Savaşının Önemi:
1) Avrupalılar ilk defa Kırım savaşında Osmanlı Devletine tam destek verdiler.
2) Osmanlı Devleti İlk defa dış borç aldı.(İngiltere-1854)
3) Osmanlı Donanması 4. kez SİNOP’ta yakıldı. (1571-İnebahtı,1770-Çeşme,1827-Navarin ve 1853-Sinop)
4) Osmanlı Devleti Islahat Fermanını yayınladı.
ISLAHAT FERMANI (1856)
Dış Gelişme: Kırım Savaşı
Padişah: Abdülmecit
Paris anlaşması görüşmeleri sürerken Islahat Fermanı ilan edilmişti. (1856)
Bu Fermanla ilgili bir madde Paris Anlaşmasında da yer aldı.
AÇIKLAMA: Islahat Fermanı kaynağını ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almaktadır. Bu Fermanın esasları Fransa'nın ısrarı ile Avusturya,İngiltere ve Fransa tarafından belirlenmiştir. Osmanlı Devleti Paris antlaşması şartlarını lehine çevirmek için bu fermanı ilan etmiştir.
Islahat Fermanının Maddeleri
1- Din ve mezhep hürriyeti sağlanarak azınlıklara okul,kilise ve hastane açma hakkı verilecek.
2- Azınlık ve yabancılara küçük düşürücü sözler söylenmeyecek
3- Azınlıklar da bütün devlet memurluklarına girebilecek.
4- Askerlik işleri yeniden düzenlenecek,azınlıklardan askerlik için bedel kabul edilecek.
5- Vergi sistemi yeniden düzenlenecek. İltizam usulü kaldırılacak.
6- Mahkemelerde herkes inancına göre yemin edecek, karma mahkemeler kurulacak.
AÇIKLAMA: Islahat Fermanı Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında eşitlik sağlamayı amaçlayan bir belgedir.
ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)
Bu Dönemde Olan Önemli Olaylar:
1) Rusya’nın Balkanlarda Panslavizm idealini yaymaya başlamasıyla isyanlar başlamıştır. (Sırp,Karadağ,Bosna-Hersek, Romen (Eflak-Boğdan) ve Bulgar isyanları ortaya çıkarak "Balkan Bunalımı"na zemin hazırlandı.
2) Girit'teki Rumlar ayaklanarak Yunanistan'a bağlanmak istediler. Avrupalıların duruma müdahalesiyle Osmanlı Devleti HALEPA FERMANI’nı ilan etmiş ve Giritlilere vergi muafiyeti getirilmiştir.
3) Mısır Hidivi (valisi) İsmail Paşa'nın gayretleri ve Fransa'nın desteğiyle 1869'da Süveyş Kanalı açılmış, böylece coğrafi keşiflerle önemini yitiren Mısır ve Akdeniz yeniden canlanmıştır.
NOT: Bu durum Avrupalı devletlerin Mısıra sahip olma arzunu artırmıştır.
4) Beylerbeyi ve Çırağan sarayları yapılmıştır.
5) Avrupalı Devletler azınlıklarla ilgili ağır istek ve tehditlerden oluşan BERLİN MEMARANDUMU’nu ilan ettiler.
6) Avrupa’da önemli gelişmeler görülmüş, İtalya (1870), ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlayarak siyasi güç olarak ortaya çıktılar.
7) Abdülaziz, GENÇ OSMANLILAR (JÖN TÜRKLER) tarafından tahttan indirilmiş, yerine V.MURAT getirilmiştir.
V. MURAT DÖNEMİ(1876)
V. Murat Abdülaziz'in tahttan indirilmesi sonucu padişah oldu.(1876) Ancak sağlığının yerinde olmadığı görüldü. Bu durum karşısında başta Mithat Paşa olmak üzere önde gelen devlet adamları V. Murat'ın yerine Meşrutiyeti ilan etme sözü veren II.Abdülhamit'i tahta çıkardılar.
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1876-1909)
I. MEŞRUTİYET’İN İLANI
Tarih : 23 Aralık 1876
Padişah: II.Abdülhamit
İlanda Etkili Olan Grup: Jön Türkler (Genç Osmanlılar)
Savundukları Düşünce: Osmanlıcılık
Meşrutiyet nedir? Krallık yada padişahlıkla yönetilen ülkelerde kralın yanında bir meclisin (parlamento) bulunmasıdır.
Meşrutiyeti ilan etmeye söz veren Sultan II. Abdülhamit verdiği sözü yerine getirerek Mithat ve Sait Paşaların hazırladığı KANUN-İ ESASİ’yi (anayasa) kabul ederek Meşrutiyeti ilan etmiştir (23 Aralık 1876)
Kanun-i Esasi’ye Göre: Osmanlı Meclisi AYAN ve MEBUSAN meclislerinden oluşacaktı. Ayan Meclisini Padişah, Mebusan Meclisini ise halk seçecekti. Seçilen milletvekilleri 20 Mart 1877'de toplanarak çalışmalarına başlamıştır. Bu arada
Rusların bazı tavizler istemesi üzerine Meclis, Rusya'ya karşı savaş ilanına karar vermiştir. Bu savaşta Osmanlı Devletinin büyük kayıplar vermesi üzerine Abdülhamit Kanun-i Esasinin 113.maddesine dayanarak 14 Şubat 1878'de meclisi kapatmıştır.Böylece "Birinci Meşrutiyet" sona ermiştir.
NOT:
I.Meşrutiyetle halk, ilk olarak dolaylı da olsa padişahın yanında yönetime katılmıştır.
Kanun-i Esasi,Türk Tarihi’nin ilk anayasasıdır.
I.Meşrutiyet’in ilânı ile Türk Tarihinde ilk kez mutlakiyetten (siyasi iktidarı bir hükümdarın kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu yönetim şekli) parlamenterizme (meclis sistemi) geçiş olmuştur.
I.Meşrutiyetin ilanını hızlandıran en önemli dış gelişme,1876 da İstanbul’da toplanan Tersane Konferansı’nda Avrupalıların azınlıklarla ilgili isteklerine engel olunmak istenmesidir.
İSTANBUL (TERSANE) KONFERANSI (1876)
Rusya’nın Panslavist politikasıyla Osmanlı Devleti üzerinde baskı kurmaya başlaması İngiltere'nin çıkarlarına aykırıydı. Bu yüzden İngiltere Balkan Milletlerinin sorunlarına çözüm bulmak amacıyla İstanbul'da Milletlerarası bir konferansın toplanmasını sağladı.
Konferansa Osmanlı Devletinin yanı sıra İngiltere, Rusya,Fransa,Avusturya ve İtalya katıldı.
İstanbul Konferansı çalışmalarına başladığı sırada Osmanlı Devleti I.Meşrutiyeti ilan ederek konferansı etkisiz hale getirmeye çalıştı.
NOT: Osmanlı Devleti bu hareketiyle, konferans kararları üzerinde olumlu bir etki yapmak amacındaydı. Çünkü meşrutiyet rejimi içinde Osmanlı vatandaşı olan Yahudi ve Hıristiyanlar da Meclisi Mebusana temsilci göndererek yönetime katılabilecek ve haklarını arayabileceklerdi. Bu yüzden Osmanlının Balkanlar'da ıslahat yapmasına artık gerek yoktu. Ancak Avrupa Devletleri bunu ciddiye almadılar ve konferansta aşağıdaki kararları aldılar.
Tersane Konferansı Kararları:
1- Sırbistan ve Karadağ'ın toprakları genişletilecek,
2- Bulgaristan ve Bosna-Hersek'e özerklik verilecek.
Osmanlı Devleti bu kararları kabul etmeyince konferans dağılmış ve daha sonra Londra'da tekrar bir araya gelen Avrupa Devletleri benzer kararlar alarak Osmanlı'nın bu kararlara uymasını istemişlerdir.
1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI ( 93 HARBİ )
Sebepleri:
1) İstanbul(Tersane) ve Londra Konferansı kararlarının Osmanlı tarafından kabul edilmemesi
2) Rusya'nın Panslavist politikası ve sıcak denizlere inme çabası.
Rusya bu sebeplerden birincisini gerekçe göstererek Osmanlı Devletine savaş ilan etti.
Savaş: Ruslar doğuda Erzurum'a kadar ilerlediler. Rus ordusu AZİZİYE Tabyalarında GAZİ AHMET MUHTAR PAŞA tarafından durduruldu.Balkanlarda ise Ruslar Tuna'yı aşıp PLEVNE önlerine geldiler. Plevne'de GAZİ OSMAN PAŞA önemli başarılar kazandı. Ancak daha sonra Plevne düştü. Ruslar Edirne’yi alarak Çatalca önlerine kadar geldiler.Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. İki taraf arasında AYESTEFANOS (Yeşilköy) ANTLAŞMASI imzalandı.
AYESTEFANOS (YEŞİLKÖY) ANTLAŞMASI (3 MART 1878)
Maddeleri:
1- Sırbistan,Karadağ ve Romanya tam bağımsız olacak ve sınırları genişletilecek.
2- Büyük bir Bulgaristan krallığı kurulacak.
3- Batum,Kars,Ardahan ve Doğu Beyazıt Ruslara verilecek.
4- Girit ve ERMENİLERİN oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak.
5- Bosna-Hersek'e özerklik verilecek.
6- Teselya Yunanistan'a verilecek.
7- Osmanlı Rusya’ya 30 milyon altın savaş tazminatı ödeyecek.
NOTLAR :
1. Bu anlaşma Rusya'ya sıcak denizlere inme konusunda Balkan ve Doğu koridorunu açmıştır. Bu durum Avrupa devletlerin tepkisine neden olmuş, Rusya yeni bir savaşı göze alamadığından BERLİN’DE bir kongre toplanmasını kabul etmiştir.
2. AYESTEFANOS ANTLAŞMASI yürürlüğe girmemiş,bunun yerine Berlin antlaşması imzalanmıştır.
3. Osmanlı Devleti'nin imzalayıp ta uygulamaya konulmayan iki antlaşma 1878 AYESTEFANOS ve 1920 SEVR'dir.
BERLİN KONGRESİ VE BERLİN ANTLAŞMASI (1878)
Kongreye Katılan Devletler: Osmanlı,Rusya,İngiltere,Fransa, Avusturya, İtalya ve Almanya.
NOT: Bu sırada İngiltere, Osmanlı Devletine KIBRIS’IN kendisine bir ÜS olarak verilmesi durumunda kongrede Osmanlı Devletini savunacağını söyledi. Osmanlı İngiltere'nin bu isteğini kabul etmek zorunda kaldı.
Berlin Antlaşmasının Maddeleri (1878)
1- Ayestefanos Antlaşmasıyla kurulan BULGAR KRALLIĞI üçe ayrıldı:
a) Asıl Bulgaristan: Osmanlı Devletine vergi veren bir prenslik haline getirildi.
b) Makedonya: Islahat yapılmak şartıyla Osmanlıya bırakıldı.
c) Doğu Rumeli: Osmanlıya bağlı kalacak,ancak Hıristiyan bir vali tarafından yönetilecek.
2- Sırbistan,Romanya,Karadağ bağımsız olacak.
3- Bosna-Hersek Osmanlı toprağı sayılacak, yönetimi geçici olarak Avusturya'ya bırakılacak.
4- Kars,Ardahan ve Batum Ruslara, Doğu Beyazıt Osmanlı'ya verilecek.
5- Teselya Yunanistan'a verilecek.
6- Ermenilerin oturduğu yerlerde ve Girit adasında ıslahatlar yapılacak.
7- Osmanlı Rusya'ya 60 milyon altın savaş tazminatı verecek.
1878 BERLİN ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ
1) Osmanlı'nın dağılma süreci hızlandı.
2) Bu antlaşma ile İngiltere de Osmanlı topraklarının parçalanmasına katıldı.Bu yüzden Osmanlının dış politikasında İngiltere'den boşalan yeri ALMANYA almaya başladı.
3) ERMENİ MESELESİ ilk defa uluslararası bir antlaşmada yer almış, Ermeni Meselesi Ermenilerin değil Osmanlı'yı parçalamak isteyen devletlerin meselesi olarak ortaya çıkmıştır. Berlin Antlaşması, ERMENİ Meselesinin BAŞLANGICI olarak kabul edilmektedir.
4) Osmanlının 19. yy.da en çok toprak kaybettiği antlaşmadır.
5) Anlaşmadan en karlı çıkan, Bosna Hersek üzerinde haklar elde eden Avusturya ve Kıbrıs’ı üs olarak alan İngiltere'dir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE 1878 BERLİN ANTLAŞMASI SONRASI GELİŞMELER
1) KIBRIS'IN İNGİLİZLERE ÜS OLARAK VERİLMESİ: Berlin kongresi sırasında Osmanlının çıkarlarını savunması karşılığı İngiltere'ye Kıbrıs’ta üs kurma sözü verilmişti. Berlin Antlaşmasından sonra KIBRIS üs olarak İngilizlere verildi.(1878)
NOT: İngiltere böylelikle Süveyş kanalını kontrol etme imkanına kavuşmuştur. Osmanlının I.Dünya savaşına girmesiyle İngiltere, Kıbrıs’ı toprakların kattığını açıkladı.
2) DÜYUN-U UMUMİYE İDARESİNİN KURULMASI (1881):Osmanlı Devleti dış borç ve faizlerini ödeyemeyince alacaklı devletler bu idareyi kurmuşlardır. Bu idare dış borçları doğrudan toplamak suretiyle kurulan yabancı bir mali kontroldü. Bu da Osmanlı Devletinin ekonomik bağımsızlığına gölge düşürmüştür.
3) TUNUS'UN FRANSIZLAR TARAFINDAN İŞGALİ (1881): Fransa'nın Tunus'u işgalini Osmanlı Devleti sadece protesto edebilmiştir.(Fransa hatırlanacağı gibi 1830 yılında da Cezayir’i işgal etmişti.)
4) MISIR'IN İNGİLİZLER TARAFINDAN İŞGALİ (1882): İngilizler Süveyş Kanalının açılmasıyla önemi daha da artan MISIR’I 1882'de işgal ettiler.
5) DOĞU RUMELİ'NİN BULGAR PRENSLİĞİ İLE BİRLEŞMESİ (1885): Doğu Rumeli Bulgarlarının Bulgar Prensliği ile birleşmek için ayaklanmaları sonucu yapılan görüşmelerde Osmanlı Devleti bu bölgenin Bulgar Prensliğine bağlanmasını kabul etti (1885).
6) GİRİT SORUNU VE OSMANLI-YUNAN SAVAŞI: Yunanistan'ın Girit’in iç işlerine karışması ve burada çıkan ayaklanmayı desteklemesi sonucu OSMANLI-YUNAN savaşı çıktı.Yapılan DÖMEKE MEYDAN SAVAŞI’nı kazanan Osmanlı kuvvetlerine Atina yolu açıldı. Ancak Avrupa Devletlerinin müdahale etmesi üzerine İSTANBUL ANTLAŞMASI imzalandı.(1897) Buna göre Girit'e özerklik verilmiş, ayrıca yönetimi Yunanlı bir Prense verilmiştir.
NOT: Yunalılarla imzaladığımız 1897 İstanbul Antlaşması ile Girit’in yönetimi elimizden çıkmış, II.Meşrutiyet sırasında Girit Yunanistan tarafından işgal edilmiş,Balkan Savaşı sonucu imzalanan Atina Antlaşmasıyla da Girit'in Yunanistan'a ait olduğu kabul edilmiştir.
7) BOSNA HERSEK'İN AVUSTURYAYA BAĞLANMASI (1908): Berlin Antlaşmasında Bosna Hersek'in yönetimi geçici olarak Avusturya’ya bırakılmıştı. II. Meşrutiyetin ilanı sırasında Avusturya Bosna-Hersek'i topraklarına kattığını açıkladı. Osmanlı bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.
8) BULGARİSTANIN BAĞIMSIZLIĞINI KAZANMASI (1908): II.Meşrutiyetin ilanı ile oluşan karışıklıklardan yararlanan Bulgarlar bağımsızlıklarını ilan ettiler.Rusya'nın araya girmesiyle Osmanlı Devleti bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.
II.MEŞRUTİYET'İN İLANI
Tarih : 23 Temmuz 1908
Padişah: II.Abdülhamit
İlanında Etkili Olan Grup: İttihat ve Terakki
Savundukları Düşünce: Türkçülük
14 Şubat 1878'de Sultan Abdülhamit'in meclisi kapatmasıyla şahsi idare dönemi başlamış ve 1908 yılına kadar 30 yıl sürmüştür. Bu dönem içinde Sultan Abdülhamit'e karşı olanlar, meşrutiyeti yeniden ilan etmek amacıyla bir takım cemiyetler kurmuşlardır. Bu cemiyetler içinde en önemlisi İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’dir.
Selanik'te İttihat ve Terakki yanlısı subayların ayaklanması sonucu II.Abdülhamit meşrutiyeti tekrar ilan etmiştir.(1908) II.Meşrutiyetin ilanı sorunları çözmeye yetmedi. İçte ve dışta yeni sorunlar çıktı. Bu dönemde kurulan siyasi partilerin mevcudiyeti partizan çekişmeleri yarattı.
II. Meşrutiyet’in Sonuçları:
Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek’i topraklarına katmıştır.
Girit, Yunanistan’a bağlanma kararı almıştır.
Osmanlı Devleti’nde ilk siyasi partiler kurularak parlamenter sistemin denemeleri yapılmıştır.Bunlar;
İttihat ve Terakki Partisi (en etkili parti)
Hürriyet ve İtilaf Partisi
Ahrar (Hürler) Partisi
31 MART OLAYI (13 Nisan 1909)
Meşrutiyete karşı olan İstanbul'daki avcı taburları 31 Mart Olayı’nı çıkarmışlardır (13 Nisan 1909). İsyancılar sadrazamın ve meclis başkanının istifa etmesini istemişler, bazı İttihatçıları öldürmüş ve gazete binalarını bastırmışlardır.II. Abdülhamid isyanı bastırmakta başarılı olamamıştır.
Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkanlığı’nı Kolağası Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu Selanik’ten İstanbul’a gelerek, 31 Mart Ayaklanması’nı bastırmıştır.Böylece II. Abdülhamid tahttan indirilmiş, V.Mehmet Reşat tahta çıkarılmıştır (1909).
31 Mart Olayı,Türk tarihinde rejime karşı yapılan ilk isyan hareketidir. Cumhuriyet rejimine karşı yapılan Şeyh Said İsyanı ile benzerlik gösterir.
II. Meşrutiyet’ten sonra Türkçülük politikası önem kazanmıştır.
1909-1918 tarihleri arasında Osmanlı Devleti’nde Enver,Cemal ve Talat Paşaların büyük etkisi görüldüğünden bu döneme ‘‘Üç Paşalar Dönemi’’ de denilmektedir.
I. VE II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ FİKİR AKIMLARI
1) OSMANLICILIK: Tanzimat döneminin sonlarına doğru bazı Osmanlı Aydınları GENÇ OSMANLILAR adıyla bir cemiyet kurdular. Bunların amacı Fransız ihtilali sonucu yayılan "Milliyetçilik" akımının Osmanlı Devleti üzerinde etkisini kırmaktı. Bunun için dil,din ve ırk farkı gözetmeksizin herkesin eşit haklara sahip olmasını savunuyorlardı. Bu milletlere yönetimde temsil hakkı verilirse Osmanlı Devletinden ayrılmayacaklarını düşünüyorlardı.
2) İSLAMCILIK (PANİSLAMİZM): Genç Osmanlıların(jön Türkler) Osmanlıcılık fikrine karşı II. Abdülhamit bu düşünceyi savunmuştur. Padişahın bunda iki amacı vardı: Dar anlamda: İmparatorluğu korumak ve devam ettirmek. Geniş anlamda: Hilafet çatısı altında dünya İslam birliğini sağlamaktı. Bu düşünceyi savunanlara göre din ile millet birdir. Hangi milletten olursa olsun Müslümanların halifenin etrafında birleşmesi gerekir.
NOT:İslamcılık düşüncesi de Osmanlıcılık gibi Milliyetçilik akımı karşısında etkili olamamıştır.Bunun en açık kanıtı da I.Dünya savaşında Halifenin Cihat çağrısına Müslüman Arapların uymamasıdır.
3) TÜRKÇÜLÜK: İslamcılık ve Osmanlıcılık düşüncelerinin geçerli olduğu dönemlerde pek yaygınlaşamadı. Özellikle II.Meşrutiyet döneminde güç kazandı. Türkçülük düşüncesinin öncülerine göre devlet ancak dili, soyu ve ülküsü bir olan topluma dayanılarak sürdürülebilirdi.Türkçülük akımı ZİYA GÖKALP'in katkılarıyla ilmi bir içerik kazanmıştır.
4) BATICILIK: İlk olarak askeri alanda başlayan batılılaşma hareketi, daha sonra devlet ve toplum hayatında da etkisini gösterdi.
V.MEHMET (REŞAT) DÖNEMİ(1909-1918)
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911)
AÇIKLAMA: XX. yy. başında Kuzey Afrika’da sadece Trablusgarp Osmanlı egemenliğinde kalmıştı.(Daha önce Cezayir'i ve Tunus'u Fransızlar,Mısır'ı da İngilizler işgal etmişlerdi.)
Sebep: İtalya'nın gelişen sanayisi için hammadde ve pazar arayışı, bunun içinde Osmanlının elindeki Trablusgarp'a asker çıkarmaları.
Savaş: Osmanlı Devleti Trablusgarp'a(Libya) karadan asker gönderemiyordu. Çünkü Mısır İngilizlerin olduğundan kara yolu bağlantısı kesikti. Osmanlı Donanması İtalyan donanmasından zayıf olduğundan denizden de Trablusgarp'a müdahale edemedi.
Bu yüzden aralarında M.Kemal ve Enver Bey'in de bulunduğu gönüllü subaylar bölgeye giderek burada İtalyanlara karşı başarılı savaşlar yaptılar. (Tobruk,Derne,Bingazi)
Trablusgarp'ı ele geçirmekte zorlanan İtalyanlar Oniki Ada ve Rodos'u işgal ettiler. Bu sırada Balkan Savaşı patlak verince Osmanlı Devleti barış imzalamak zorunda kaldı.
Sonuç: İtalyanlarla UŞİ (Ouchy) ANTLAŞMASI imzalandı.(1912)
Maddeleri:
1- Trablusgarp İtalya'ya verildi.
2- Oniki Ada ve Rodos geçici olarak İtalya'ya bırakıldı.(Balkan Savaşı sırasında Yunanlıların eline geçmesin diye)
NOT: İtalya Balkan Savaşı sonrasında 12 Adayı teslim etmedi. I.Dünya Savaşı başladı ve İtalya İtilaf Devletleri yanında yer aldı. II. Dünya Savaşı’nda (1939–1945) yenilince İngiltere’nin isteği ile 1947 yılında Paris Antlaşması ile Yunanistan’a verildi.
Uşi Antlaşması’nın Önemi: Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprağını da kaybetti.
*Trablusgarp Savaşı,Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı yaptığı ilk savaştır.
BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)
Sebep: Rusya’nın Panslavist politikası ve sıcak denizlere inme düşüncesi doğrultusunda Balkan Devletlerini Osmanlıya karşı kışkırtması.
AÇIKLAMA: İngiltere, Osmanlı-Almanya yakınlaşmasından rahatsızlık duyuyordu. Çünkü Almanya hem Avrupa'nın güçlü bir devleti hem de İngiltere'nin sömürgelerine göz diken bir tavırda idi.
İngiltere Almanya tehlikesine karşı daha zayıf durumda olan Rusya'yı kullanmaya karar verdi.6-7 Haziran 1908 yılında Estonya'nın başkenti REVAL’ de yapılan görüşmelerden sonra İngiltere Rusya'yı Balkan ve Osmanlı politikasında serbest bıraktı. Yani Rusya boğazları ele geçirebilecek, İngiltere buna ses çıkarmayacaktı. Fırsatı değerlendiren Ruslar Balkan Devletlerini Osmanlı Devletine karşı kışkırttılar.
I. BALKAN SAVAŞI
Savaş:
√ Rusların kışkırtmasıyla Sırbistan, Yunanistan, Karadağ ve Bulgaristan aralarında anlaşarak Osmanlı Devletine savaş açtılar.
√ Osmanlı Ordusunun bir bölümü savaştan önce terhis edilmişti. Bu duruma bir de subaylar arasındaki siyasi çekişmeler eklenince Osmanlı Devleti bütün cephelerde yenildi.
√ Makedonya,Batı Trakya,Edirne ve Kırklareli işgal edildi. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.
NOT: Balkanlarda Osmanlıdan ayrılarak bağımsız olan son devlet ARNAVUTLUK’tur.
Sonuç: Balkanların yeni haritasını belirlemek amacıyla LONDRA KONFERANSI toplandı.(1912) Bu konferans sonunda yapılan 30 Mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması’na göre; Osmanlı devleti Midye-Enez çizgisinin batısında kalan topraklarını kaybetti.(Makedonya, Batı Trakya, Edirne, Kırklareli). Ayrıca Bozcada ve Gökçeada dışındaki bütün Ege adaları Yunanistan'a geçti. Bulgaristan, I.Balkan Savaşı’ndan en karlı çıkan ülke oldu.
AÇIKLAMA : İttihat ve Terakki Cemiyeti 1913’te Bab-ı Ali Baskını ile hükümeti ele geçirdi. Böylece Subaylar ilk defa açıktan siyaset ile ilgilenmeye başladı.
II. BALKAN SAVAŞI
Sebep: I.Balkan savaşında en çok toprağı Bulgaristan almıştı. Bu durumdan memnun olmayan Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Romanya Bulgaristan'a savaş açtılar. Bu durumdan faydalanan Osmanlı Devleti de savaşa girerek Edirne ve Kırklareli’ni Bulgarlardan geri aldı.
Sonuç: Osmanlı Devleti Bulgaristan ile İSTANBUL (29 Eylül 1913), Yunanistan ile ATİNA Anlaşmalarını imzaladı.(14 Kasım 1913)
NOTLAR :
I.Balkan Savaşı Osmanlı Devletine karşı, II. Balkan Savaşı ise Bulgaristan’a karşı yapılmıştır.
İstanbul ve Atina Antlaşmalarında Bulgaristan ve Yunanistan’da yaşayan Türklere "Azınlık" statüsü verildi.
Balkan Savaşlarından sonra Talat,Cemal ve Enver Paşaların devlet idaresindeki etkinliği arttı.(Üç Paşa Devri)
Osmanlı Devleti Balkan Savaşları sonucunda;Arnavutluk,Makedonya,Batı Trakya,Girit ve Ege Adalarını kaybetmiştir.
I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
SEBEPLERİ:
1) İngiltere ile Almanya arasındaki hammadde ve pazar ihtiyacından kaynaklanan ekonomik rekabet (en önemli sebep)
2) Almanya ve İtalya'nın gelişen sanayileri için hammadde ve pazara ihtiyaç duymaları, bu nedenle İngiltere ve Fransa’nın sömürgelerine göz dikmeleri
3) Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda kaybettiği Alsas-Loren Bölgesini (kömür havzası) Almanlardan geri almak istemesi.
4) Rusya’nın tarihi emellerini gerçekleştirmek istemesi,
5) Avusturya-Macaristan imparatorluğu'nun Rusların Panslavist politikasından rahatsız olması.
Devletler arası Gruplaşmalar:Savaştan önce yukarıdaki sebeplerden dolayı devletler birbirlerine karşı ittifaklar kurdular:
İTTİFAKLAR
ÜÇLÜ İTİLAF DEVLETLERİ
(ANLAŞMA DEVLETLERİ) ÜÇLÜ İTTİFAK DEVLETLERİ
(BAĞLAŞMA DEVLETLERİ)
1-İngiltere
2-Fransa
3-Rusya 1-Almanya
2-Avusturya-Macaristan
3-İtalya
AÇIKLAMA: İtalya savaş başladıktan sonra grup değiştirerek İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katılmıştır.
Savaşın Başlatan Olay: Avusturya-Macaristan Veliahdı Saraybosna'da bir Sırplı tarafından öldürüldüBunun üzerine Avusturya Sırbistan'a savaş ilan etti (28 Temmuz 1914).Rusya Sırbistan’ın yanında yer aldı,Fransa Rusya'yı destekledi. Almanya ve İngiltere'nin de katılmasıyla savaş genişledi.
OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRİŞİ: İttihat ve Terakkinin ileri gelenleri,savaşı Almanya'nın kazanacağına inanıyorlardı. Onlara göre Osmanlı Devleti Almanya’nın yanında savaşa girerse Balkanlarda kaybettiği toprakların bir bölümünü geri alabilirdi. Bu nedenle Almanya ile gizli bir ittifak antlaşması imzalamışlardı.
Almanya’nın Osmanlı Devletini Kendi Yanında Savaşa Çekmek İstemesinin Nedenleri:
1) Osmanlı Devletinin katılmasıyla savaş genişleyecek, Rus kuvvetlerinin bir kısmı Osmanlı cephelerine yollanacağından Almanya kendi cephelerinde rahatlayacaktı.
2) Osmanlı padişahının "halife" sıfatıyla yapacağı bir "cihat" çağrısı İngilizleri Müslüman sömürgelerinde zor durumda bırakacaktı.
NOT: İngiliz ve Fransızlar Osmanlı Devleti’nin Almanya'nın yanında savaşa girmesini istemiyorlardı.Çünkü cephelerin genişlemesini istemiyorlardı. Bu yüzden Osmanlı Devletine savaşa girmemesi durumunda KAPİTÜLASYONLARI kaldırmayı önerdiler. Osmanlı Devleti ise tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdığını ilan etti.
Osmanlı’nın Savaşa Girmesi: İngilizlerden kaçan Goben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) isimli iki Alman gemisi Osmanlı'ya sığındı. Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını bildirerek İngilizlere teslim etmedi. Yavuz ve Midilli adı verilen bu gemiler Karadeniz’e açılarak Sivastopol ve Odessa gibi Rus limanlarını bombalayınca Osmanlı Devleti de savaşa girmiş oldu (29-30 Ekim 1914).
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
1) KAFKAS CEPHESİ: Enver Paşa Ruslarla SARIKAMIŞ MUHAREBESİ’ni yaptı. Erzurum,Erzincan, Muş, Bitlis ve Trabzon Rusların eline geçti. Ruslar bölgedeki Ermenileri silahlandırarak Türk Halkının üzerine sevk ettiler. Ancak Rusya 1917'de BOLŞEVİK ihtilali çıkınca bölgeden kuvvetlerini çekti.Sovyet Rusya ile BREST- LİTOWSK ANTLAŞMASI imzalandı
(3 Mart 1918).
Bu Antlaşmaya göre;Ruslar 1878 Berlin Antlaşmasıyla aldıkları Kars, Ardahan ve Batum'u Türkiye'ye bıraktılar.
2) ÇANAKKALE CEPHESİ
Sebepleri:
a) Çanakkale'yi geçerek İstanbul’u almak, böylece Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmak.
b) Müttefikleri Rusya’ya ekonomik ve askeri yardımda bulunmak
Sonuçları:
a) İtilaf Devletlerinin denizden ve karadan taarruzları püskürtüldü.
b) Osmanlı Devletini savaş dışı bırakamadılar. Savaş uzadı.
c) Müttefikleri Rusya'ya askeri ve ekonomik yardımı ***üremediler. Bu durum Rusya’da 1917 ihtilalinin çıkmasına ve Rusya’nın savaştan çekilmesine yol açtı.
d) Mustafa Kemal Anafartalar, Conk Bayırı ve Arıburnu'nda kazandığı başarılarla tanındı.
e) Çanakkale savaşlarında iki tarafta çok sayıda insan kaybetti.
3) KANAL CEPHESİ
Sebepler: Süveyş kanalını ve ardından Mısır'ı alarak İngiltere'nin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek amacı ile Almanya’nın isteği doğrultusunda Osmanlı askerinin saldırısı ile bu cephe açılmıştır.
Sonuç: İngilizler isyancı Araplar sayesinde Türk ordusunu geri çekilmek zorunda bıraktı.
4) IRAK CEPHESİ
Sebepler:İngilizler hem Irak petrollerine sahip olmak, hem de Rusya'ya karadan yardım ulaştırmak amacıyla Basra Körfezi'ne çıktılar.
Sonuç: Osmanlılar 29 Nisan 1916’da KUTÜ'L AMARE’ de bazı başarılar elde ettilerse de daha sonra Musul'a çekilmek zorunda kaldılar.
5) YEMEN-HİCAZ CEPHESİ: İsyancı Arap ve İngilizlere karşı savaşıldı.
6) SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ: Kanal harekatının bir devamı niteliğindedir. Bu cephede Yıldırım Orduları Grup Kumandanlığını son olarak M.Kemal Paşa yapmıştır.
7) ROMANYA-GALİÇYA-MAKEDONYA CEPHESİ: Bu cephede müttefikimiz Avusturya ve Bulgaristan’la birlikte Rus ve Fransız kuvvetlerine karşı savaştık. Bu cephe Osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı tek cephedir.
8)
I.DÜNYA SAVAŞININ SONA ERMESİ
Rusya'nın savaştan çekilmesiyle Avusturya-Macaristan, Almanya,Bulgaristan ve Osmanlı Devleti İtilaf Devletlerine karşı üstün duruma geldiyse de bu durum fazla uzun sürmedi.
Almanya'nın İngiltere’ye silah ve hammadde taşıyan ABD gemilerine zarar vermesi üzerine 2 Nisan 1917’de ABD de Almanya’ya karşı savaşa girdi.Bu durum savaşın kaderini değişti. Almanya batı cephelerinde çöktü.
Almanya'nın yardımları ile ayakta duran Osmanlı ve Bulgar kuvvetleri zor durumda kaldılar. Sonunda İttifak devletleri aşağıdaki barış antlaşmalarını imzalamak zorunda kaldılar.
I.DÜNYA SAVAŞI SONUCU İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI (SAVAŞI BİTİREN ANTLAŞMALAR)
Almanya ile :VERSAY-28 Haziran 1919
Avusturya ile :SAİNT GERMEN(Sen Cermen)-10 Eylül 1919
Bulgaristan ile : NÖYYİ-27 Kasım 1919
Macaristan ile :TRİANON-4 Haziran 1920
Osmanlı ile :SEVR barış antlaşmaları imzalanmıştır.-10 Ağustos 1920
DAĞILMA DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
1789 Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık için Osmanlı Devleti’ne İLK isyan eden azınlık SIRPLAR’dır.(1804).
Osmanlı Devletinde yaşayan azınlıklara İLK defa ayrıcalık 1812-BÜKREŞ ANTLAŞMASI ile SIRP lara verildi.
Osmanlı Devletinden bağımsızlığını kazanarak ayrılan İLK azınlık Yunanlılar olmuştur.(1829-Edirne Antlaşması)
İLK defa padişahın yetkileri II. Mahmut’un Ayânlar ile imzaladığı SENED-İ İTTİFAK’la (1808) azalmıştır.
İlk vapur, İkinci Mahmud zamanında ve 1827 yılında satın alınmış olup halk arasında "Buğu gemisi" adıyla anılmıştır.
Boğazlar Sorunu İLK defa HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI ile ortaya çıktı.(1833).
Boğazlar Sorunu İLK Kez 1841 LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ ile uluslar arası bir statü kazanmıştır.
İngilizlere İLK defa kapitülasyonlar BALTA LİMANI TİCARET ANTLAŞMASI ile verildi.(1838)
İLK gazete TAKVİM-İ VAKAYİ adıyla II. MAHMUT zamanında çıkarıldı.(1831)
Nüfus sayımı İLK defa II. MAHMUT zamanında yapıldı.(1831)
Tımar ,Zeamet ve Müsadere (Mallara el koyma) İLK defa II. MAHMUT tarafından kaldırıldı.
İLK defa Polis örgütünün temelleri II. MAHMUT zamanında atılmıştır.
İLK defa Divan Teşkilatı kaldırılarak Bakanlıklar II. MAHMUT zamanında kuruldu.
Öğretim İLK defa II. MAHMUT zamanında zorunlu hale getirildi.
Osmanlılarda İLK Posta Örgütü II.MAHMUT zamanında kuruldu.
İLK defa Tercüme Odası,Yabancı Dil Okulu,Devlet Memuru Yetiştiren Okullar II. MAHMUT tarafından açıldı.
İLK defa yurt dışına öğrenci II.MAHMUT zamanında gönderildi.
İLK kıyafet kanunu 3 Mart 1829 yılında ve II. Mahmud zamanında yayınlanmıştır.
İLK defa Padişah kendi gücünün üstünde bir gücü TANZİMAT FERMANI ile tanımıştır(1839)
Osmanlı Tarihi’nde anayasacılığa ve demokrasiye geçişin İLK aşaması TANZİMAT FERMANI (3 Kasım 1839)’dır.
SERASKERLİK makamı (Kara Kuvvetleri Kom.)İLK Kez Tanzimat döneminde kurulmuştur.
Osmanlılarda İLK kağıt para KAİME adıyla 1841 de ABDÜLMECİT tarafından bastırıldı.
İLK demiryolu hattı 9 Eylül 1855 yılında İzmir-Turgutlu arasında demiryolu inşaatına başlanmıştı.
İLK telgraf hattı 9 Eylül 1855 yılında Edirne-Varna-Kırım arasında kuruldu. Kırım'dan İstanbul'a çekilen ilk telgrafta Kırım şehri olan Sivastopol'un Rus işgalinden kurtarıldığı bildirilmekteydi.
Laik Kanunlar İLK defa TANZİMAT DEVRİ(1839-1876)’nde çıkarıldı.
Türkiye nin yurt dışında katıldığı İLK sergi 1851 yılında Londra da düzenlenen Tarım ve Sanayi Ürünleri Sergisi dir.
Türkiye de İLK sergi ise 27 Şubat 1863 tarihinde Sultan Ahmed Meydanında Padişah Sultan Abdülazizin de katıldığı bir törenle açılan "Sergi-i Osmani" dir.
Askerliğin İLK defa bir bedele bağlanması ISLAHAT FERMANI ile olmuştur.(1856)
Osmanlı Devleti Kırım savaşından sonra Avrupalı devletlerin himayesine girerek İLK defa BAĞIMSIZ DEVLET OLMA ÖZELLİĞİNİ kaybetmiştir.
Osmanlı Devleti dışarıdan borç parayı İLK defa Kırım Savaşı(1856) sırasında İngilizlerden I.ABDÜLMECİT zamanında almıştır.
Osmanlı Devletini Avrupa Devleti sayılması İLK defa 1856-PARİS ANTLAŞMASI ile kabul edilmiştir.
Avrupa seyahatine çıkan İLK ve tek Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz’dir 21 Haziran 1867 tarihinde başlayan bu yolculuk 44 gün sürmüştür.
İstanbula İLK tünel Sultan Abdülaziz zamanında Fransız Mühendis Emile Gavand tarafından yapıldı ve bu tünel 17 Ocak 1874 günü hizmete girdi. Dünyanın üçüncü yeraltı treni olan bu tünel 575 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğindedir.
Osmanlı Devleti patişahlarından piyanist olan İLK ve tek padişah Sultan V.Murat'tır.
İLK TÜRK ANAYASASI olarak kabul edilen KANUN-I ESASİ,Sultan II.Abdülhamid döneminde Mithat Paşa başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanarak ilan edildi.(1876)
Osmanlı Devletinde halk,dolaylı olarak da olsa yönetime İLK defa I. MEŞRUTİYET döneminde katıldı(1876)-(Mebusan Meclisi)
Ermeni Meselesi’nin İLK kez ortaya çıktığı ve uluslararası bir antlaşmada yer alması 1878 BERLİN ANTLAŞMASI ile olmuştur.
I.Meşrutiyet’in ilânı ile Türk Tarihi’nde İLK kez Mutlakiyet’ten Parlamenterizme geçiş olmuştur.
Osmanlı Devletinde Mecelle Hukuku İLK defa I. MEŞRUTİYET döneminde uygulamaya konulmuştur.
İTTİHAT VE TERAKKİ PARTİSİ Türk Tarihinde milliyetçiliği İlk defa resmi bir ideoloji haline getirmiştir.
Türk tarihinde parti diktasıyla yönetim İLK defa İTTİHAT VE TERAKKİ PARTİSİ’nin yönetimiyle gerçekleşti.
Osmanlı Devleti'nin Afrika'da kaybettiği ilk toprak parçası Cezayir'dir.
İttihat ve Terakki Partisi (Cemiyeti,Fırkası) devlet yönetimini İLK defa kesin olarak I. BALKAN SAVAŞI sırasında ele geçirdi.(Bab-ı Ali Baskını)
Balkan savaşı İLK defa KARADAĞ’ın Osmanlı devletine savaş açmasıyla başlamıştır.
İlk Boğaziçi Köprü Projesi de Sultan İkinci Abdülhamid döneminde yapıldı.
Osmanlı Tarihinde İLK DENİZALTI filosu II. ABDÜLHAMİT zamanında oluşturuldu.
İlk Türk uçağının uçuşu, Sultan Mehmed Reşad'ın 27 Nisan 1912 tarihindeki cülus töreninde yapılmıştır.
I. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri’nin,Osmanlı Devleti’nin topraklarını kendi aralarında paylaştıkları İLK Antlaşma SYKES-PİCOT antlaşmasıdır.
Türk Tarihi’nde İLK siyasi partiler II.Meşrutiyet döneminde kurulmuştur(İttihat ve Terakki,Hürriyet ve İtilâf,Ahrar/Hürler Fırkası)
Kuruluş Devri Padişahları:
1) Osman Gazi: 1281 – 1326
2) Orhan Gazi: 1326-1362
3) I. Murat: 1362-1389
4) Yıldırım Beyazıt: 1389 – 1402
Fetret Devri: 1402- 1413
5) Çelebi Mehmet: 1413-1421
6) II. Murat: 1421 – 1451
7) II. Mehmet: 1451 - 1481
Osmanlı Beyliği'nin Büyüme Nedenleri
1) Anadolu'nun Durumu: Kösedağ Savaşı'ndan sonra Anadolu Türk Birliği bozulmuş, çok sayıda beylik kurulmuştur. XIII. yy. sonlarına doğru İlhanlıların Anadolu'daki baskısı azalmıştır. Anadolu beylikleri arasında mücadeleler vardır. Trabzon çevresinde Rum imparatorluğu bulunuyordu. Anadolu siyasi birlikten yoksundur.
2) Bizans'ın Durumu: Bizans sık sık taht kavgalarına sahne olmakta, tekfurlar merkezi dinlememekte ve kendi aralarında mücadele etmekteydiler. Bizans elindeki güçsüz ordusunu da Balkanlar'dan gelecek Sırp ve Bulgar saldırılarına karşı kullanmaktadır. Anadolu'da (İzmir, İznik, İzmit, Bursa gibi) küçük bir toprak parçası elinde kalmıştır.
3) Balkanlar'ın Durumu: Balkanlar'da da merkezi bir otorite bulunmamakta, en güçlüleri Sırp ve Bulgar krallıkları olmak üzere, Eflak, Boğdan, Bosna gibi prenslikler vardır. Ayrıca Katolik Macarların saldırılarına uğruyorlardı. Balkan halkı da Bizans halkında olduğu gibi baskıcı yönetim ve ağır vergiler altında ezilmekte ve Osmanlı'yı kurtarıcı olarak görmekteydiler.
4) Osmanlı'nın kurulduğu coğrafi konum (Bizans sınırında bulunması)
5) Tekfurlar arası mücadelelerden istifade etmeleri
6) Beylikler arası mücadelelere girmemeleri
7) Sürekli cihat ve gaza ile politikası gütmeleri
8) Türkmenlerin sempatisini kazanmaları ve sürekli göçlerle beslenmeleri
9) Ahilerin, şeyhlerin, erenlerin desteğini almaları
10) Takip ettikleri mükemmel siyaset (İskan, tahrir, istimalat vb.)
11) Padişahların çok yetenekli olması
12) Merkeziyetçiliğin sağlanması (Fatih ile)
13) Avrupalıların Yüzyıl Savaşları'yla uğraşması
KURULUŞ DÖNEMİ (1299-1453)
l OSMAN GAZİ DÖNEMİ (1281 - 1326):
Moğollar'ın önünden kaçan Kayı aşireti, Ertuğrul Gazi yönetiminde Anadolu'ya gelmiş ve Alaaddin Keykubat tarafından Ankara yakınlarındaki Karacadağ bölgesine yerleştirilmişlerdir. Söğüt ve Domaniç'i ele geçiren Ertuğrul Gazi buraları yaylak ve kışlak olarak kullanmıştır. 1281'de ölünce küçük oğlu Osman Bey aşiretin başına gelmiştir.
Osman Bey, tekfurlar arası mücadelelerden faydalanarak Karacahisar, Yarhisar, İnegöl, Bilecik ve Yenişehir'i almıştır, bütün bu gelişmeler 1302 Koyunhisar Savaşı'na sebep olmuştur. Osmanlıların kazandığı bu savaş Bizans ile yapılan ilk savaştır. Osman Gazi 1314'ten itibaren Bursa'yı kuşatma altına almış, 1320'de hastalanmış ve 1324'de ölümüne kadar oğlu Orhan Bey vekaleten işleri yürütmüştür. 1321'de Mudanya alınarak Bursa'nın Bizans'la irtibatı kesilmiştir,
Not-1: Osman Bey babasından aşiret reisliği devralmış oğluna bir uç beyliği bırakmıştır.
Not-2: İlk para Osman Bey döneminde basılmıştır.
ORHAN GAZİ DÖNEMİ (1326 - 1362):
1326'da Bursa'yı alarak başkent yapmıştır. İznik'i kuşatması 1329 Maltepe (Palekanon) Savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaş Bizans'ın Anadolu'daki etkinliğini kaybetmesine ve Kocaeli yarımadasının fethine neden olmuştur, İznik ve İzmit alınarak Kocaeli yarımadasının fethi tamamlanmıştır. İznik başkent yapılmıştır.
1345'de Karesi beyliği alınarak Anadolu Türk birliğini kurma çalışmaları başlamıştır. Bu olayın en önemli yönü Rumeli'ye geçişin kolaylaşmasıdır.
Bizans'ta taht karışıklığı ortaya çıkmış imparatorluğunu ilan eden Kantakuzen Orhan Bey'den yardım istemiştir. Orhan Bey oğlu Süleyman Paşa komutasında keşif amacıyla yardımlar göndermiş, yapılan bu yardımlara karşılık olarak Çimpe kalesi alınmıştır. (1353) Burayı bir üs olarak kullanan Süleyman Paşa Rumeli'de fetihlere başlamış, Malkara, Çorlu gibi yerleri fethetmiştir. Onun bir av sırasında ölümü üzerine Rumeli'deki faaliyetlerin başına l. Murat getirilmiş, fakat 1362'de babası da ölünce l. Murat tahta geçmiştir.
Orhan Gazi zamanında teşkilatlanma çalışmaları: Orhan Gazi babasından bir uç beyliği devralmış oğluna bir devlet bırakmıştır. Devlet teşkilatının temelleri bu dönemde atılmış ilk divan, ilk vezirlik, yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu, İznik’te ilk medrese, ilk donanma ve ilk vakıf l örgütü kurulmuş, ilk kez subaşı ve kadı ataması yapılmıştır.
I. MURAT DÖNEMİ (1362 - 1389):
A) Balkanlar'daki Faaliyetleri:
Taht değişikliğinden faydalanan Bizans, Rumeli'deki topraklan geri alınca Lala Şahin Paşa ile beraber Rumeli'ye geçen l. Murat, Filibe'yi de dahil ederek bu bölgeleri geri almıştır. Bulgar ve Bizans ordularıyla yapılan 1363 Sazlıdere Savaşı'yla Edirne fethedilmiştir. Bu gelişmeler Osmanlıların Haçlılarla yaptığı ilk savaş olan 1364 Sırpsındığı Savaşı'na neden olmuştur. Sonuçta Sırbistan ve Bulgaristan yolu Osmanlılara açılmış ve Bulgarlar hakimiyet altına alınmış, Edime başkent yapılmıştır. Sırbistan'a yapılan akınlar 1371 Çirmen Savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaştan sonra Sırplar da Osmanlı'ya bağlanmıştır.
Osmanlı aleyhinde faaliyetlerde bulunan Bosna krallığı üzerine Lala Şahin Paşa bir orduyla gönderilmişse de tuzağa düşürülerek Ploşnik denilen yerde bozguna uğratılmıştır. 1388 Ploşnik Bozgunu'nun (ilk yenilgi) Balkanlar'da uyandırdığı heyecan, Türkler'i Balkanlar'dan atma isteği ve daha önceki savaşların intikamını alma düşüncesiyle yeni bir haçlı ordusu toplanmıştır, l. Murat, Anadolu beyliklerinden de aldığı yardım ile Haçlıları Kosova'da büyük bir mağlubiyete uğratmıştır(l. Kosova Savaşı 1389).
Not-1: l. Murat savaş meydanını gezerken bir Sırp tarafından şehit edildi.
Not-2: Osmanlılar, topu ilk kez düşmanı korkutmak amacıyla bu savaşta kullandılar.
Not-3: Tuna nehrine kadar olan yerler ele geçirildi.
B) Anadolu Türk Birliğini kurma Çalışmaları:
Anadolu beylikleriyle iyi geçinilmiş akrabalık bağları kurulmuştur. Germiyanoğullan'ndan çeyiz yoluyla Tavşanlı, Simav çevresini, Hamitoğullan'ndan satın alma yoluyla Göller yöresini topraklarına katmıştır. Ankara tekrar geri alınmış, Karamanoğulları ile ilk ilişkiler başlamıştır.
C) Teşkilatlanma Çalışmaları:
Divan geliştirilmiş, defterdarlık, İlk vezir-i azamlık, nişancılık, kazaskerlik, beylerbeyliği makamları kurulmuş, mali teşkilatın temelleri atılmış, Yeniçeri Ocağı ve Acemi Oğlanlar Ocağı kurulmuştur (Pençik usulüne göre). Osmanlı tarihinde ilk kez sultan unvanını kullanmış, Haçlılarla ilk kez mücadele etmiştir. Tımar sistemi ilk kez uygulanmıştır. Veraset sisteminde değişiklik yaparak, "Ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır.”anlayışını getirmiştir.
YILDIRIM BAYEZİT DÖNEMİ (1389 - 1402):
A) Anadolu Türk Birliğini Kurma Çalışmaları:
Taht değişikliğinden faydalanarak Osmanlı aleyhine faaliyetlere girişen Anadolu beylikleri üzerine yürüyen Yıldırım Bayezit 1390'da Germiyan, 1391'de Aydın, Saruhan, Hamit ve Menteşeoğulları'nı, 1392'de Candaroğulları'nı (Sinop hariç), 1397'de Akçay Savaşı'yla Karamanoğulları'nı, 1398'de Kadı Burhanettin Devleti'ni topraklarına katarak Anadolu Türk Birliğini ilk kez kurmuştur.
Not: Anadolu Beylerbeyliğini kurarak beylerbeyliği sayısını ikiye çıkarmıştır.
B) İstanbul Kuşatmaları:
Yıldırım Bayezit İstanbul'u ilk kez kuşatan Osmanlı padişahıdır. İstanbul'u birkaç kez kuşatmış ve bu amaçla Anadolu Hisarı'nı yaptırmıştır. Fakat Karamanoğulları'nın saldırıları, Niğbolu savaşı ve Timur tehlikesi yüzünden kuşatmalara ara vermek mecburiyetinde kalmıştır.Bizans ile bir anlaşma yapılarak Sirkeci'’e bir Türk mahaalesi kurulmuş,Kadı tayin edilmiş ve yıllık haraç artırılmıştır.
C) Niğbolu Savaşı (1396):
Bizans'ın yardım isteği, Papa'nın kışkırtmaları ve Osmanlılar'ı Balkanlar'dan atmak istemeleri neticesinde ilk kez Avrupa'nın büyük devletlerinin de katıldığı ortaçağın Osmanlı'ya karşı düzenlenen en büyük Haçlı Seferi olan Niğbolu Savaşı meydana gelmiştir. Haçlılar büyük bir bozguna uğramışlar ve uzun süre yeni Haçlı Seferi düzenlenememiş(1444’e kadar), Osmanlılar'ın Balkanlar'daki hakimiyeti güçlenmiştir.Bulgar Krallığı ortadan kaldırıldı.Yıldırım’a Sultan-ı İklimi Rum unvanı verildi.
D) Ankara Savaşı (1402):
Sebepleri:
1) Karakoyunlu Kara Yusuf ve Celayirli Ahmet’in Yıldrım'a sığınması
2) Anadolu beylikleri beylerinin Timur'a sığınarak O'nu kışkırtması
3) Aralarındaki sert mektuplaşmalar
4) Timur'un Sivas'ı ele geçirip yağmalaması
5) Yıldırım'ın Erzincan çevresini ele geçirmesi
6) İki hükümdarın da cihan hakimiyeti düşüncesine sahip olması
7) Timur'un Çin seferi öncesinde batısını güvenlik altına almak istemesi
Sonuçları:
1) Karatatarlar'ın ve Anadolu beylikleri kuvvetlerinin ihanetine uğrayan Osmanlı mağlup olmuş,
2) Anadolu'yu ele geçiren Timur, İzmir’e kadar ilerlemiş ve burayı Haçlılar'dan almış,
3) Esir düşen Bayezit, bu hayata dayanamayarak ölmüş,
4) Anadolu beylikleri (Karesi ve Eretna hariç) yeniden kurulmuş,
5) Kardeşler arası taht kavgaları (Fetret devri) başlamış,
6) Osmanlı Devleti dağılma tehlikesi geçirmiş,50 yıl kadar duraklamasına neden olmuş
7) İstanbul’un alınması ve Bizans'ın yıkılması gecikmiş,
8) Balkanlar'daki ilerleyiş durmuştur.
FETRET DEVRİ (1402 - 1413):
Şehzade Süleyman, İsa, Musa ve Mehmet arasında 11 yıl süren mücadelelerden Çelebi Mehmet galip çıkarak birliği yeniden kurmuştur.
Not-1: Bu dönemde şehzade Musa tarafından İstanbul kuşatılmıştır.
Not-2: Bu dönemde Balkanlar'da önemli bir isyanla karşılaşılmamasının temel nedeni hoşgörülü ve adil bir yönetim uygulanmasıdır.
Not-3: Bu dönemde Avrupa'dan saldırı olmamasının en önemli sebebi Yüzyıl Savaşları'dır.
I. ÇELEBİ MEHMET DÖNEMİ (1413 - 1421):
Çelebi Mehmet 2. kez Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarını başlatmış ve Saruhanoğulları'nı ortadan kaldırmıştır. Aydınoğulları'ndan İzmir'i almış, Karamanoğulları'yla mücadele etmiştir.
Eflak Osmanlılara bağlanmıştır. Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, fakat başarılı olunamamıştır.(1416).
Şeyh Bedrettin İsyanı: Şehzade Musa'nın kazaskerliğini yapan daha sonra İznik'te göz hapsinde tutulan Şeyh Bedrettin Rumeli'ye geçmiş, sapık fikirlerini yayarak yeni bir saltanat kurma iddiasıyla isyan etmiştir. İsyan bastırılmış Şeyh Bedrettin öldürülmüştür (1420).
Not: Dini ve sosyal içerikli bir ayaklanmadır.
Şehzade Mustafa İsyanı: Timur'un beraberinde Semerkant’a ***ürdüğü Şehzade Mustafa. Timur'un ölümünden sonra Anadolu'ya dönerek isyan etmişse de mağlup olarak Bizans'a sığınmıştır.
II.MURAT DÖNEMİ (1421 - 1451):
Taht değişikliğinden istifade ile Bizans'ın kışkırttığı Şehzade Mustafa'nın isyanı bastırılarak Şehzade Mustafa öldürülmüştür. (Düzmece Mustafa Olayı) İsyanı kışkırtan Bizans üzerine gidilerek İstanbul kuşatılmışsa da başarılı olunamamıştır
Anadolu Türk birliğini kurma çalışmalarına devam edilmiş, Menteşe, Hamit, Aydın ve miras yoluyla da Germiyanoğulları Osmanlı Devleti'ne bağlanmıştır. Karamanoğulları'yla mücadele edilerek Beyşehir, Seydişehir alınmıştır.
Bir taraftan Anadolu beylikleriyle mücadele eden Osmanlı Devleti diğer taraftan Balkanlar'da özellikle Erdel beyi Hünyadi Yanoş karşısında arka arkaya başarısızlıklar almıştır. Bunun üzerine 1444'te Edirne Segedin Antlaşması imzalanmıştır. Buna göre;
1) İki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak
2) Tuna nehri sınır kabul edilecek
3) Sırbistan yeniden kurulacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecek
4) Eflak Macaristan'a bırakılacak, fakat Osmanlı'ya vergi verecektir.
Önemi: Osmanlılar'ın imzaladığı ilk önemli antlaşmadır. Segedin Antlaşması sonrasında II. Murat, 12 yaşındaki oğlu II. Mehmefi tahta geçirmiştir. Bu durum yeni bir haçlı ordusunun toplanmasına sebep olmuştur.
VARNA SAVAŞI (1444):
Yeniden ordunun başına geçen II. Murat Haçlıları büyük bir bozguna uğratmıştır.
Not-1: Niğbolu'dan sonra toplanan ilk Haçlı ordusudur.
Not-2: Ankara Savaşı'ndan sonra Osmanlılar'ın eski gücüne ulaştığını gösteren ilk olaydır.
II. KOSOVA SAVAŞI (1448):
Sebepleri:
1) Bizans'ın ve papanın kışkırtması
2) Türkleri Balkanlar'dan atma düşüncesi
3) Varna Savaşı'nın intikamını almak istemeleri
4) Hünyadi Yanoş ve Arnavut beyi İskender Be/in gayretleriyle yeni bir Haçlı ordusu toplanması
Sonuçları:
1) Osmanlılar büyük bir galibiyet elde etmişlerdir.
2) Bir dönüm noktası özelliğindedir. Haçlılar'ın son taarruzu, Osmanlılar'ın son savunmasıdır. (II. Viyana kuşatmasına kadar).
3) Bizans'ın İstanbul’u kurtarmak için Haçlılar'dan yardım alma ümidi sona ermiştir.
4) Balkanlar'ın kesin bir Türk yurdu olduğu ve Türklerin Balkanlar'dan atılamayacağı anlaşılmıştır.
1451'de II. Murat'ın ölümüyle II. Mehmet, yeniden tahta geçmiştir.
tarihcininyeri
----------
OSMANLI DEVLETİ'NİN DURAKLAMA DÖNEMİ (1579-1699)
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘Duraklama Dönemi’’,1579 yılında Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın ölümünden sonra başlar, 1699’da imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan KARLOFÇA ANTLAŞMASI ’na kadar devam eden dönemdir.
DURAKLAMANIN SEBEPLERİ
A- İÇ NEDENLER
1. Devlet idaresinin bozulması
2. Askeri teşkilatın bozulması
3. İlmiyenin (eğitimin) bozulması
4. Maliyenin (Ekonomi) bozulması
5. Toplum yapısının bozulması
6. Coğrafi keşifler sonucu Osmanlı ticaret gelirlerinin azalması
7. Avrupa’daki altının çoğalmasıyla Akçenin değer kaybetmesi
B- DIŞ NEDENLER
1. Devletin doğal sınırlarına ulaşması (Doğuda İran, Kuzeyde Rusya,Batıda Avusturya)
2. Avrupa da merkezi krallıkların kurulması (Topun kullanılması,Feodalitenin çözülmesi)
3. Avrupa’da Rönesans ve Reform hareketleri sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi
4. Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi (Altın ve gümüş Avrupa’yı zenginleştirdi)
A- İÇ NEDENLER
1. DEVLET İDARESİNİN BOZULMASI (Merkez yönetiminin bozulması)
a) Kanuni'den sonra gelen Osmanlı padişahları devlet yönetiminden uzaklaşmışlardı, seferlere katılmıyorlardı. Böylelikle sadrazamlar
padişah adına devleti yönetmeye başladılar. Sokulu Mehmet Paşanın yeteneği ve Köprülü Sülalesi'nin başarıları padişahları gölgede bırakmıştı.
b) Kanunlara uyulmamış,saray kadınları,ocak ağaları ve ulema devlet işlerine karışınca devlet yönetimi bozulmuştu.
c) III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "SANCAĞA ÇIKMA" usulü kaldırılınca, Şehzadeler devlet yönetiminde tecrübe kazanmaktan
yoksun kaldılar. (Şehzadeler sarayda KAFES HAYATI yaşadılar.)
d) Osmanlı Veraset sisteminin etkisi
OSMANLI VERASET SİSTEMİDEKİ DEĞİŞMELER
1. Osman ve Orhan Beyler zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malı idi.
2. I.Murat'tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının sayıldı.
3. Fatih Sultan Mehmet en güçlü olanın tahta geçme anlayışını getirdi. (Kardeş katliyle amaç ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın başa geçmesi sağlamaktı.)
4. I. Ahmet(Duraklama Devri) döneminde yapılan değişiklikle Osmanlı Hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı olanın (EKBER ve ERŞAD) padişah olması esası benimsendi.
2. ASKERİ TEŞKİLATIN (SEYFİYENİN) BOZULMASI:
a) Tımarların ( Dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik Tımarlı ordusunun bozulmasına,Tımarlı sipahilerin sayısının
azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep oldu.
AÇIKLAMA: Bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda bir çok problemin doğmasına sebep olmuştur.
b) III. Murat'tan itibaren devşirme kanununa aykırı olarak yeniçeri ocağına asker alınmaya başlanmış, maaşlı askerlerin artması
devletin ulufe ve cülus bahşişlerini ödemede sıkıntı çekmesine ve kapıkulu ocaklarının bozulmasına yol açmıştır.
AÇIKLAMA: Yeniçeri teşkilatında "OCAK DEVLET İÇİNDİR" ilkesi yerini "DEVLET OCAK İÇİNDİR" ilkesine bırakmaya başlamıştır.
c) Donanmanın başına denizcilikten anlamayan kişiler getirilmiş, donanma daha 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ihmal
edilmeye başlanmıştır.
3. İLMİYE (EĞİTİM) SINIFINDAKİ BOZULMALAR
a) İlmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar
rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır.
b) Medreselerde okutulan pozitif bilimlerin ihmal edilmesi bilim ve teknik alanında Avrupa'nın gerisinde kalınmasına sebep olmuştur
c) Rüşvet verenlerin, çocuk yaştaki kimselerin (beşik uleması) müderris olarak(profesör) atanması medreselerde verilen eğitimin kalitesinin düşmesine neden olmuştur.
AÇIKLAMA: 17.Yüzyıl bilgini KATİP ÇELEBİ medreselerdeki bu durumu eserlerinde acı bir dille anlatmaktadır.
4. MALİYENİN (EKONOMİNİN) BOZULMASI:
a) Osmanlı Devleti'nin en önemli gelir ve giderleri orduyla ilgiliydi. (Savaş ganimetleri, bağlı devletlerden alınan vergiler, ordu ve
donanmanın maaş ve masrafları)Ordu ve donanmanın bozulması savaşların kaybedilmesine, ganimet elde edilmemesine, ordunun masraflarının daha da artmasına, bağlı devletlerin vergilerini vermemesine neden oldu.Kısaca gelirler azalırken,giderler arttı.
b) Ulufe ve Cülus bahşişinin artması.
ULUFE:Yeniçeri ve diğer kapıkulu askerine 3 ayda bir verilen maaştır.
AÇIKLAMA: Kapıkulu askerinin artması hazineden ödenen ulufe miktarının da artmasına sebep olmuştur.
CÜLUS: Tahta çıkmak demektir.Padişahlar tahta geçtiklerinde kapıkulu askerlerine Cülus bahşişi dağıtırlardı.
AÇIKLAMA: Duraklama ve gerileme dönemlerinde sık sık padişah değişikliği Cülus bahşişinin de sık sık dağıtılmasına sebep olmuştur.
c) Yeni ticaret yollarının bulunması(Ümit Burnu) ve kapitülasyonlar ticaret ve gümrük gelirlerinin azalmasına sebep oldu.
d) Avrupalıların Osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüş Osmanlı parasının değer kaybına neden oldu.
5. TOPLUM YAPISINDAKİ BOZULMALAR:
a) Nüfusun artışı ile işşiz ve topraksız insanların ortaya çıkmıştır.
b) Yönetim, ekonomi adaletteki bozulmalar Anadolu, Rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olmuştur.
c) Osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir.
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL)
(1579-1699)
OLAYLAR
Sokullu Mehmet Paşa'nın 1579'da ölümünden, 1699 Karlofça antlaşmasına kadar geçen dönemdir.
Bu dönemin Padişahları sırasıyla:
1- III.Murat (1574-1595)
2- III.Mehmet (1595-1603)
3- I.Ahmet (1603-1617),
4- II.Osman(Genç)(1618-1622)
5- IV.Murat (1623-1640), 6- IV.Mehmet (1648)-1687),
7- II.Ahmet (1691-1695)
8- III.Mehmet (1595-1603)
9- I.Mustafa (1617-1618) 10- I.Mustafa (1622-1623)
11- I.İbrahim (1640-1648)
12- II.Süleyman(1687-1691)
13- II.Mustafa (1695-1703)
Köprülüler Devri (1656-1683): Padişah IV.Mehmet zamanında sırasıyla Köprülü Mehmet Paşa, Fazıl Ahmet Paşa, Fazıl Mustafa Paşa ve Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olmuştur.
DURAKLAMA DÖNEMİ İRAN, AVUSTURYA, LEHİSTAN VE VENEDİK İLİŞKİLERİ
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ
HATIRLATMA: İlk Osmanlı-İran antlaşması AMASYA ANTLAŞMASI 1555 yılında Kanuni Sultan Süleyman zamanında imzalanmıştı. Ancak bu anlaşma çok uzun sürmedi.
Osmanlı Devleti-İran arasında Duraklama Döneminde imzalanan antlaşmalar şunlardır;
1590 Ferhat Paşa Antlaşması : (III.Murat dönemi) Osmanlı Devleti doğuda en geniş sınırlara ulaşmıştır.
1612 Nasuh Paşa Antlaşması : (I.Ahmet dönemi)
1618 Serav Antlaşması : (II.Osman dönemi)
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması : (IV. Murat dönemi) Osmanlı Devleti-İran arasındaki sınır günümüzdeki şekliyle çizilmiştir.
1) 1577-1590 OSMANLI İRAN SAVAŞI (III. Murat Dönemi)
Sebebi: Şah II.İsmail'in Amasya Antlaşmasını bozarak,Anadolu halkını Osmanlılara karşı kışkırtması
Savaş : 1577'den 1589'a kadar süren savaş çeşitli aşamalarla gerçekleşti. MEŞALE SAVAŞI’nı da Osmanlılar kazandı. Ardından yapılan bir seferde Osmanlı ordusu Azerbaycan ve İran'a girdi.
Şah II.İsmail'in yerine geçen Şah Abbas barış istedi.
Sonucu: FERHAT PAŞA (I.İstanbul) ANTLAŞMASI imzalandı (1590)
Maddeleri:
1-Tebriz,Karabağ,Tiflis ve Nihavent Osmanlılarda kaldı.
2-Osmanlı Devleti sınırlarını doğuda Hazar Denizi'ne kadar genişletti.
NOT: Bu antlaşma,Osmanlı Devletinin doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır.
2) 1603-1611 İRAN SAVAŞI (I.Ahmet Dönemi)
Sebebi: Osmanlı Devletinin Celali isyanları ile uğraşmasından ve Avusturya ile savaşmasından faydalanan İran'ın saldırıya geçerek daha önce kaybettiği yerleri ele geçirmesi.
Sonucu: NASUH PAŞA (II.İstanbul) ANTLAŞMASI imzalandı. (1612)
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti Ferhat Paşa Antlaşması ile aldığı yerleri geri verecekti.
2- Buna karşı İran Osmanlıya her yıl 200 yük ipek vermeyi kabul etti.
3) 1617-1618 İRAN SAVAŞI (I.Ahmet+I.Mustafa+II.Osman Dönemleri)
Sebebi: İran'ın vaat ettiği ipeği göndermemesi ve Osmanlı elçisini tutuklaması
Savaş : Osmanlı ordusu pusuya düştü.
Sonucu: SERAV ANTLAŞMASI imza edildi.(26 Eylül 1618)
Maddeleri:
1- İran’ın vergisi 100 yük kumaşa indirildi.
2- Sınırlar Nasuh Paşa Antlaşmasına göre belirlendi.
4) 1629-1639 İRAN SAVAŞLARI (IV.Murat Dönemi)
Sebebi: Safevilerin Bağdat'ı ele geçirmeleri.
Sonucu: Hüsrev Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Bağdat'ı kuşattı, fakat alamadı.
REVAN SEFERİ (1635): IV. Murat'ın ilk seferidir.
Sebebi: İran'ın Osmanlı topraklarına saldırması ve IV.Murat’ın Anadolu'yu eşkıyalardan temizlemek istemesi.
Sonucu: Revan alındı.
BAĞDAT SEFERİ (1638)
Sebebi: İran'ın Revan'ı geri alması
Sefer : Sefer sırasında Anadolu'daki asiler ve eşkıyalar temizlendi. Bağdat alındı(1638)
Sonucu: KASR-I ŞİRİN ANTLAŞMASI imzalandı (17 Mayıs 1639)
Maddeleri:
1- Bağdat ve Musul Osmanlılara kaldı.
2- Türk-İran sınırı bugünkü şekliyle çizildi
NOT: İran ile 150 yıllık savaşı sona erdiren bu Antlaşma bugünkü TÜRK-İRAN sınırını çizmiştir.
OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ
17. yüzyılda Ege adalarının büyük bir kısmı Osmanlı hakimiyetindeydi. Fakat Girit hala Venediklilerin elindeydi. Sultan İbrahim'in padişahlığı döneminde 1645 Yılında adayı kuşatan Osmanlılar ile Venedik donanması arasında çetin savaşlar yaşandı. Venedikliler 1648,1651 ve 1656 yıllarında Çanakkale Boğazını ablukaya aldılar.Venedik Donanması İnebahtı'dan sonra ilk kez Osmanlı Donanmasını Çanakkale'de ağır bir yenilgiye uğrattı.(IV.Mehmet Dönemi). IV.Mehmet Döneminde sadrazam olan Köprülü Fazıl Ahmet Paşa 1699'da Girit adasını tümüyle almayı başardı.
OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ
Lehistan (Polonya) Sokullu Mehmet Paşa zamanında Osmanlı himayesine alınmıştı. 1587'de Osmanlı himayesinden çıkan Lehistan Erdel, Eflak ve Boğdan'ın iç işlerine karışınca II.Osman bu ülke üzerine sefer düzenledi.
II.Osman(Genç Osman)'ın Leh Seferi: Yeniçerilerin itaatsizliği yüzünden başarılı olunamadı.
Lehistan ile HOTİN ANTLAŞMASI imzalandı (6 Ekim 1621)
Maddeleri:
1- Hotin Kalesi Osmanlılarda kaldı,
2- Lehistan eskiden olduğu gibi Kırım hanlığına vergi verecekti.
IV.Mehmet'in Leh seferi: Lehistan'ın Osmanlı'ya bağlı Kazaklara saldırması üzerine padişah IV.Mehmet sefer düzenledi.
Sonuçta: BUCAŞ ANTLAŞMASI imzalandı (18 Ekim 1672).
Maddeleri:
1- Podolya Osmanlılarda kaldı.
2- Ukrayna Kazaklara verildi.
3- Lehistan Kırım Hanlığına vergiye devam edecekti.
NOT: Bu antlaşma Osmanlı Devleti'nin Batı'da son toprak kazandığı antlaşmadır. Bu Antlaşmayla Osmanlı Devleti Batı'daki EN GENİŞ sınırlarına ulaşmıştır.
OSMANLI-RUSYA İLİŞKİLERİ
Çehrin Seferi: IV. Mehmet Döneminde Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa, Rusların Dinyeper Kazaklarının elindeki Ukrayna'ya saldırması üzere ÇEHRİN seferine çıkarak, Çehrin kalesini ele geçirdi.(1678)
NOT: Rusların isteği ile 8 Ocak 1681 yılında Ruslarla İLK barış antlaşması olan BAHÇESARAY ANTLAŞMASI imzalandı.
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ (SAVAŞLAR - ANTLAŞMALAR)
HATIRLATMA: Kanuni Sultan Süleyman Macaristan ve Orta Avrupa hakimiyeti yüzünden Avusturya Kralı Ferdinand üzerine seferler düzenlemiş, 1529'da Viyana'yı kuşatmış, 1532'de Almanya seferini yapmış, 1533 yılında da Avusturya ile İSTANBUL ANTLAŞMASI’ nı imzalamıştı.Bu antlaşmaya göre;Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı sadrazamına (başbakanına) eşit olacak ve Avusturya elinde tuttuğu Macar topraklarına karşılık Osmanlı Devletine vergi verecekti.
Sonraki yıllarda Kanuni 1566 yılında ölümüne dek çeşitli defalar Avusturya üzerine gitmişti.
AÇIKLAMA: Duraklama döneminde Osmanlı Devleti'nin en çok savaştığı ülke Avusturya'dır.
DURAKLAMA DÖNEMİ OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞLARI
1) 1593-1606 SAVAŞLARI (III.Murat, III.Mehmet ve I.Ahmet Dönemleri):
Nedeni: Avusturya'nın Osmanlı kuvvetlerine saldırması ve vergilerini ödemekten vazgeçmesi.
Savaşlar:
III. Murat zamanında Osmanlı kuvvetleri SISKA’da yenildi.
Savaş III.Murat'tan sonra yerine geçen III. Mehmet döneminde de devam etti. III.Mehmet bizzat ordunun başında sefere çıkarak EĞRİ KALESİ’ni aldı. Bu yüzden III. Mehmet'e "Eğri Fatihi" unvanı verildi.
Haçova Meydan Savaşı'nda III. Mehmet Avusturya Ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.
NOT: 1596 tarihli HAÇOVA MEYDAN SAVAŞI Osmanlı tarihinde zaferle sonuçlanan SON büyük meydan savaşıdır.
1600 yılında Osmanlı Devleti KANİJE KALESİ’ni aldı. Kale komutanlığına bırakılan TİRYAKİ HASAN PAŞA kaleyi kuşatan Ferdinand'ı az bir kuvvetle yenilgiye uğrattı.
III.Mehmet’ten sonra padişah olan I.Ahmet zamanında da savaş devam etti. Osmanlılar ESTERGON KALESİ’ni aldı.
Avusturya'nın isteği üzerine ZİTVATOROK ANTLAŞMASI imzalandı.(1606)
Zitvatorok Antlaşması (1606)
1- Savaş sırasında alınan Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlılarda kalacak.
2- Avusturya artık Osmanlı'ya yıllık vergi vermeyecek, bir defaya mahsus savaş tazminatı verecek.
3- Avusturya kralı protokol bakımından Osmanlı padişahına eşit sayılacak.
NOT: Kanuni Döneminde Avusturya ile imzalanan 1533 tarihli İstanbul Antlaşmasında Avusturya kralı Osmanlı sadrazamına denk sayılmıştı ve vergiye bağlanmıştı.1606 Zitvatorok Antlaşması Osmanlı Devletinin Orta Avrupa'daki üstünlüğünü kaybetmeye başladığını göstermektedir.
2) 1658-1664 SAVAŞLARI (IV.Mehmet Dönemi)
Nedeni : Erdel, Eflak ve Boğdan Beyliklerinin Avusturya'nın kışkırtmasıyla Osmanlı Devleti'ne karşı isyan etmeleri.
Sonuçlar: Köprülü Mehmet Paşa isyanları bastırdı.Köprülü Fazıl Ahmet Paşa Uyvar kalesini fethetti.
Avusturya'nın isteği üzerine VASVAR ANTLAŞMASI imzalandı.(1664)
Vasvar Antlaşması(1664)
1- Uyvar kalesi Osmanlılarda kalacak
2- Erdel Osmanlı Devletine bağlı kalacak
3- Osmanlı Devleti,Avusturya'dan son kez toprak ve savaş tazminatı almıştır.
3) II.VİYANA KUŞATMASI (14 Temmuz-12 Eylül 1683) (IV.Mehmet Dönemi)
Sebepleri
1- Avusturya'ya bağlı olan Macarların ayaklanarak Osmanlıdan yardım istemeleri,
2- Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'nın şöhret kazanma isteği.
Kuşatma ve Savaş: Avusturya'nın yardım istemesi üzerine papanın teşvikiyle bir haçlı ittifakı kurulmaya çalışıldı. Lehistan Osmanlılara karşı Avusturya ile ittifak yaptı. Merzifonlu şehri kuşattı, fakat alamadı. Kuşatmanın uzun sürmesi düşmana vakit kazandırdı.Kırım Kuvvetleri Viyana'ya yardıma gelen Lehistan kuvvetlerini durdurmakta gereken gayreti göstermediler. Osmanlı Ordusu Avusturya ve Lehistan kuvvetleri arasında kalarak ağır bir yenilgiye uğradı. Dağılan kuvvetleriyle Belgrat’a çekilen Merzifonlu IV.Mehmet'in emriyle idam edildi.
Sonuçları:
1- Batıda Türklerin yenilebileceği ve Avrupa'dan atılabileceği düşüncesi doğdu.
2- Avrupa devletleri KUTSAL İTTİFAK adı verilen bir haçlı birliği oluşturdular.
3- Böylece Türklerin SAKARYA SAVAŞI’na kadar sürecek bir geri çekilme süreci başlamış oldu.
KUTSAL İTTİFAK DEVLETLERİ: Bunlar Malta,Lehistan,Venedik,Avusturya ve Rusya'dır.(şifresi : MALVAR)
SAVAŞ: Kutsal ittifak Devletleri ile Osmanlı Devleti arasındaki savaşlar yaklaşık 16 yıl sürdü (1683-1699).
(Bu arada IV.Mehmet yeniçerilerin isyanıyla tahttan indirildi. Yerine sırasıyla II.Süleyman, II.Ahmet ve II.Mustafa padişah oldular.)
Zor durumda kalan Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. Karlofça antlaşması imzalandı.(1699)
KUTSAL İTTİFAK SAVAŞLARI:
Ciğerdelen Savaşı (7 Ekim 1683): Ciğerdelen Savaşı, bölge halkının "Parkany", Osmanlıların "Ciğerdelen" dedikleri, II. Dünya Savaşı'ndan sonra bugün kullanılan ismiyle Macaristan'daki Sturovo'da Osmanlı ordusu ve Alman-Leh ordusu arasında yapılan ve iki parçadan oluşan savaştır. İlk çatışma Sobieski'nin saldırısıyla başlamış ve Osmanlılar bu saldırıyı püskürtmüştür. İki gün sonraki ikinci çatışmada ise ittifak güçleri genel saldırı gerçekleştirmiştir ve Osmanlılar yenilmiştir.
Salankamen Savaşı (19 Ağustos 1691) : Osmanlı ile Avusturya arasında meydana gelen ve Kutsal İttifak Savaşları'nın bir parçası olan savaşlardan biri de bu savaş olup, Osmanlı bu savaşta yenilmişir.
KARLOFÇA ANTLAŞMASI (26 Ocak 1699)
Padişah : II.Mustafa
1- Avusturya'ya ,Banat ve Temeşvar hariç bütün Macaristan ve Erdel Beyliği
2- Venedik'e , Mora ve Dalmaçya kıyıları
3- Lehistan'a,Podolya ve Ukrayna verildi.
Rusya ile ateşkes imzalandı, peşinden 1700 yılında İSTANBUL ANTLAŞMASI imzalandı.
Buna antlaşmaya göre; Azak Kalesi Rusya'ya verildi, Ruslar İstanbul'da elçi bulundurabileceklerdi.
KARLOFÇA'NIN ÖNEMİ
1- 1699 tarihli Karlofça Antlaşması Osmanlı Devleti’nin toprak kaybettiği ilk antlaşmadır
2- Bu antlaşma ile Osmanlı'nın Orta Avrupa'daki egemenliği sona ermiştir.
3- Osmanlı Devleti "Gerileme dönemi"ne girmiştir.
4- Ayrıca İstanbul antlaşmasında Rusların Azak kalesini almaları onların Karadeniz'e inmelerini sağlamıştır.
DURAKLAMA DEVRİNDE İÇ İSYANLAR
17. yüzyılda uzayıp giden Avusturya ve İran ile savaşlar devleti uğraştırıyordu. Osmanlı Devleti'ni uğraştıran bir başka konu da iç isyanlardı.
1) İstanbul İsyanları
2) Taşra İsyanları:
a) Celali İsyanları
b) Eyalet İsyanları
1) İSTANBUL İSYANLARI: Bu isyanlar İstanbul'daki Kapıkulu Ocakları (özellikleri yeniçeri ve sipahiler) tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu ayaklanmalara zaman zaman halk ve ulema sınıfı da katılmıştır.
Sebepleri:
1- Devşirme sisteminin bozulması
2- Devlet yönetiminin bozulması (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikaları)
3- Ulufe ve cülusların zamanında verilmemesi veya ayarı bozuk parayla verilmesi.
NOT: Askeri isyanların başlangıcı Fatih dönemine kadar gider. Duraklama Dönemindeki isyanların en önemlileri III.Murat, II.Osman, IV.Murat ve IV.Mehmet zamanlarında çıkanlardır.
III.Murat Döneminde (1574-1595); ulufelerin ayarı bozuk para ile ödenmesi üzerine yeniçeriler ayaklanarak, isteklerine kavuşmuşlardır.
Genç Osman Döneminde (1618-1622); yeniçeriler II.Osman'ın Yeniçeri Ocağını kaldırmak istediğini anlayarak ayaklanmışlar ve Padişahı tahttan indirerek Yedikule zindanlarında boğarak öldürmüşlerdir (1622).
NOT: II.Osman bir isyan sonucu öldürülen ilk padişahtır. Bu olay Yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmıştır.
IV.Murat Döneminde (1623-1640); İki kez saraya yürüyen Yeniçeriler padişahın gözü önünde sadrazamı öldürdüler.
IV.Mehmet Döneminde (1648-1687): Haremağaları ve saray kadınlarının devlet işlerine karışmasına kızan sipahiler ayaklandı. Padişahtan 30 kadar devlet adamını istediler. İstekleri kabul edildi.Bu kişilerin cesetleri Sultan Ahmet Meydanında Çınara asıldı. Bu yüzden bu olaya VAKA-İ VAKVAKİYYE (Çınar Vakası) denir. (1656)
IV. Mehmet Yeniçeriler tarafından bir başka ayaklanma sonucu tahttan indirilmiştir (1687).
2) TAŞRA İSYANLARI: İstanbul dışında meydana gelen isyanlardır.
A) CELALİ İSYANLARI: Anadolu'da meydana gelen isyan ve karışıklıklara "Celali İsyanları" denilmiştir.
Celali kelimesi Yavuz döneminde Yozgat ve çevresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adından gelir.
Başlıca Celali İsyanları: Karayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Katırcıoğlu, Abaza Mehmet Paşa, Tavil Ahmet, Gürcü Nebi, Deli Hasan, isyanlarıdır.
Celali İsyanlarının Sebepleri:
1- Devlet yönetiminin bozulması
2- Ekonominin bozulması ve vergilerin artması
3- Taşrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz davranışları
4- Özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devşirme kökenli olması nedeniyle Türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları.
Celali İsyanlarının Sonuçları:
1- Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmışlardır.
2- Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve düzen bozulmuş, ekonomik hayat felce uğramıştır.
B) EYALET İSYANLARI: Yemen, Bağdat, Kırım, Eflak, Boğdan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardır.
Eyalet İsyanlarının Sebepleri:
1- Devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,
2- Yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL) ISLAHAT HAREKETLERİ
Osmanlı Devlet Adamlarının Islahat Yapmak İstemelerinin Nedenleri:
Osmanlı Devletinin savaşlarda eskisi gibi etkili olamaması, devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık sık isyanların baş göstermesi, ekonomik durumun bozulması gibi nedenlerle Osmanlı devlet adamları ıslahat yapma gereği duydular.
ISLAHAT YAPAN PADİŞAHLAR
II.Osman (Genç Osman) (1618-1622)
1- Ulema sınıfının yetkisini azaltarak, padişahın zamana göre yasaları koyabilme gücünü artırmak istedi.Bunların siyasetle uğraşmalarını ve devleti zayıflatmalarını önlemek istedi.
2- Kapıkulu Ocağını kaldırarak yerine Anadolu ve Suriye'deki Türklerden oluşan "milli bir ordu” kurmak ve yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen Türk olan Anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü.
NOT:II.Osman (Genç Osman) niyetlerini fark eden yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.
IV.Murat (1623-1640)
12 yaşındayken tahta geçti. İktidarının ilk yıllarında yönetim saray kadınlarının ve Valide Kösem Sultan'ın elindeydi. 22 yaşına geldiğinde otoritesini sağlayabildi.
Şu ıslahatları yaptı:
1- Yeniçerileri itaat altına aldı.
2- İsyanlar ve isyancılarla şiddetle mücadele etti.
3- İçki, tütün, meyhane ve gece sokağa çıkma yasağı uygulayarak asayişi sağladı.
4- Harcamaları kısıtlayarak, maliyeyi düzeltmeye çalıştı.
5- Devlet adamlarından neler yapılması gerektiğini bildiren raporlar vermelerini istedi.
NOT: Bu konuda KOÇİ BEY sunduğu raporunda (Koçibey Risalesi) devletin gerileme nedenlerini ve bunların çözüm yollarını göstermiştir.
ISLAHAT YAPAN SADRAZAMLAR
Kuyucu Murat Paşa : I. Ahmet dönemi Sadrazamıdır. İsyanları şiddet ve baskı kullanarak bastırmıştır.
Tarhuncu Ahmet Paşa: IV.Mehmet Dönemi sadrazamıdır.Osmanlı Tarihi’nde ilk mali bütçeyi hazırlamıştır.
Köprülüler Devri : IV.Mehmet Devrinde Köprülüler soyundan;
1- Köprülü Mehmet Paşa,
2- Fazıl Ahmet Paşa
3- 3-Fazıl Mustafa Paşa ve
4- Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazam olmuşlardır.
Köprülü soyundan sadrazam olan ilk kişi Köprülü Mehmet Paşa'dır.Köprülü Mehmet Paşa kendisinden önceki sadrazamların sonlarını çok iyi bildiği için padişaha bazı şartlar ileri aşağıdaki koşullarla sadrazam olmayı kabul etmiştir:
a) Saray devlet işlerine karışmayacak
b) Devlet memurluklarına istediği kişileri atayabilecek.
c) Kendisi hakkında bir şikayet olursa, savunması alınmadan görevden alınmayacak.
NOT:
Köprülü Mehmet Paşa'nın amacı istediklerini yapabileceği bir ortam hazırlamaktır.
Köprülü Mehmet Paşa ŞARTLI sadrazam olan İLK kişidir.
Köprülüler ordu ve maliyeyi düzeltmeye çalışmışlardır.
DURAKLAMA DEVRİ (17.YÜZYIL) ISLAHATLARININ GENEL KARAKTERİ VE SONUÇLARI:
1- Bu yüzyılda isyanlar şiddet ve baskı ile önlenmeye çalışıldı.
2- Devlet yapısında KÖKLÜ değişimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından engellendi.
3- Geçici olarak iyi sonuçlar verse bile KALICI sonuçlar doğurmadı.
4- Ayrıca Avrupa Devletleri Osmanlı Devleti'nin toparlanmasına izin vermediler.
DURAKLAMA DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
İLK kez III. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "SANCAĞA ÇIKMA" usulü kaldırılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu Avusturyaya karşı siyasal üstünlüğünü ve yaptırım gücünü İLK defa ZİTVATOROK ANTLAŞMASI ile kaybetti.(1606)
Osmanlı Tarihinde yeniçeriler tarafından öldürülen İLK padişah GENÇ OSMAN (II.OSMAN) dır.
Türkiye'de ilk baraj 1619 yılında Sultan II. Osman tarafından yaptırılan 10 metre yüksekliğindeki "Topuz Bendi"dir
Osmanlılarda İLK malî bütçeyi TARHUNCU AHMET PAŞA yapmıştır.
Sultan IV.Murat’ın İLK seferi 1635 REVAN SEFERİ’dir.
İLK Türk-İran sınırı KASR-I ŞİRİN antlaşması ile çizildi.(1639)
Ruslarla İLK barış antlaşması(Bahçesaray-Çehrin Antlaşması) IV.Mehmet döneminde 1681’de imzalanmıştır.(Çehrin seferi)
Osmanlı Devleti’nde Köprülü soyundan olup İLK KEZ ve ŞARTLI sadrazam olan kişi Köprülü Mehmet Paşa’dır.
Osmanlılar İLK defa KARLOFÇA (1699) ve İSTANBUL(1700) antlaşmaları ile toprak kaybetti.
OSMANLI TARİHİ’NDEKİ İSTANBUL ANTLAŞMALARI
1533 İstanbul (İbrahim Paşa) Antlaşması – Avusturya
1590 İstanbul (Ferhat Paşa) Antlaşması – İran
1612 İstanbul (Nasuh Paşa) Antlaşması-İran
1700 İstanbul Antlaşması – Rusya
1724 İstanbul Antlaşması – Rusya
1897 İstanbul Antlaşması – Yunanistan
1913 İstanbul Antlaşması – Bulgaristan
1914 İstanbul Antlaşması – Sırbistan
TARİHTE OSMALI-İRAN ANTLAŞMALARI
1555 Amasya Antlaşması (Kanuni)
1590 Ferhat Paşa (İstanbul) Antlaşması (III.Murat)
1612 Nasuh Paşa (İstanbul) Antlaşması (I.Ahmet)
1618 Serav Antlaşması (II.Osman)
1639 Kasr-ı Şirin Antlaşması (IV.Murat)
1732 Ahmet Paşa Antlaşması (I.Mahmut)
1736 Nadir Şah Antlaşmaları (I.Mahmut)
1736 İstanbul Antlaşması
1746 Kerden Antlaşması (II.Kasr-ı Şirin de denilir.)
----------
GERİLEME DEVRİ (1699-1792)
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘GERİLEME DEVRİ’’,1699 tarihli olan ve Osmanlı’nın tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan KARLOFÇA ANTLAŞMASI ile başlar,1792 tarihindeki Ruslarla imzalanan YAŞ ANTLAŞMASI ile Osmanlı Devleti’nin, Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etmesine kadar devam eder.
GERİLEME DÖNEMİ (18. YÜZYIL) PADİŞAHLARI
1- II.Mustafa (1695-1703) (IV. Mehmet'in oğlu)
2- III.Ahmet (1703-1730) (IV. Mehmet'in oğlu)
3- I.Mahmut (1730-1754) (II. Mustafa'nın oğlu)
4- III.Osman (1754-1757) (II. Mustafa'nın oğlu
5- III.Mustafa (1757-1774) (III.Ahmet'in oğlu)
6- I.Abdülhamit (1774-1789) (III.Ahmet'in oğlu)
7- III.Selim (1789-1807) (III.Mustafa'nın oğlu)
18. YÜZYILIN ÖZELLİKLERİ:
1- Osmanlı Devleti 18. yüzyıla ilk defa toprak kaybeden bir devlet olarak girdi (1699-KARLOFÇA). Bu yüzden bu yüzyılın başlarında kaybettiği toprakları geri alma çabasına girdi.
2- Osmanlı Devleti 17. yüzyılda en çok AVUSTURYA ile savaşmıştı. 18. yüzyılda ise en çok RUSYA ile savaşacak.
3- Kanuni'den beri dostumuz olan Fransa 18. yüzyılın sonlarında(1798) Mısır'a saldırınca bu ülke ile ilişkilerimiz bozulacak.
4- Bu yüzyılda Osmanlı Devleti'nin toprak kaybı hızlanacak, Avrupa'nın bilim ve tekniği alınmaya çalışılsa da yeterli olmayacak, sonuçta Osmanlı Devleti Avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalacak.
II.MUSTAFA DÖNEMİ(1695-1703)
AÇIKLAMA : Sultan II.Mustafa (1695-1703) hem DURAKLAMA DÖNEMİ hem de GERİLEME DÖNEMİ padişahıdır.
II. Mustafa Osmanlı tahtına çıktığında II. Viyana bozgunundan sonra peş peşe gelen yenilgilerle devlet hayli sarsılmıştı. Genç padişah gayretli vatan sevgisiyle doluydu. Edirne yayınladığı bir hatt-ı hümayunda zevk-u safa ve rahatı kendümüze haram eylemişizdir anlayışını ortaya koymuştur. Ona göre savaşlardaki başarısızlığın sebebi padişahların seferlere çıkmayışı idi. II. Mustafa devlet erkânının padişahın sefere çıkması büyük masraflara sebep olur görüşünü kabul etmeyip sefer hazırlıkları için emir verdi. Serfe çıkan son Osmanlı padişahı oldu. Hocası Feyzullah Efendinin tesiriyle sadrazam Sürmeli Ali paşayı azledip yerine Elmas Mehmed Paşayı geçirdi. Feyzullah Efendiyi de şeyhül-islamlığa getirdi.
DÖNEMİN ÖNEMLİ OLAYLARI
OSMANLI-VENEDİK SAVAŞLARI
II. Ahmed döneminde kaybedilen ve beş aydan beri Venediklerin elinde bulunan Sakız Adası’na düzenlenen bir seferle Osmanlı donanması adayı tekrar ele geçirdi. (1695) Papalık ve Malta donanmalarının destek verdiği Venedik donanması Koyun adası civarında yenilgiye uğratıldı. Mora’da Venediklere karşı başarılar elde edildi. Mezemorto Hüseyin Paşanın bu başarılarda etkisi büyüktür.
OSMANLI-AVUSTURYA SAVAŞLARI
Sultan II. Mustafa ilk Avusturya seferinde Lippa kalesini ve arkasında Lugoş ile Şebeş kalelerini ele geçirmiştir. Bu sırada fırsatı kaçırmayan Rusya Osmanlı devletine karşı oluşturulan kutsal ittifaka (Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik) girdi ve Çar Petro Azak’ı aldı. II. Mustafa 1696 yılında ikinci Avusturya seferine çıktı. Temeşvar’ı kuşatan Avusturya ordusunu Olaş Meydan Savaşında yenilgiye uğrattı. Ertesi yıl üçüncü Avusturya seferine çıkan Padişah Zenta’da Avusturya ordusuyla karşılaştı(1697). Yapılan savaşı Osmanlı Ordusu kaybetti. 15.000’e yakın şehit verildi. Bu yenilgi sadece Osmanlıyı değil tüm İslam dünyasını da hüzne boğmuştu. Bu yenilgi sonrası Karlofça anlaşması imzalandı.
Karlofça Anlaşması (26 Ocak 1699): Zenta mağlubiyeti sonunda Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa ile Reis’ül-küttab (dış işleri bakanı) Rami Mehmed Efendi gayretiyle Karlofça kasabasında Osmanlı devletiyle Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya arasında yapılan anlaşmaya barış için aracı olan İngiltere ve Hollanda da katılmıştır. Osmanlı devleti hasımlarının her biriyle ayrı ayrı anlaşma yapmıştır. Anlaşmayla:
Temeşvar dışında bütün Macaristan ve Erdel Avusturya’ya,
Ukrayna ve Podolya Lehistan’a,
Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklere bırakıldı.
Anlaşma 25 yıl geçerli olacaktır.
İstanbul Anlaşması (1700) : Karlofça anlaşması sonrası Rusya ile yapıldı. Anlaşmayla,
Azak Rusya’ya bırakıldı.
Rusya İstanbul’da sürekli elçi bulundurma hakkı elde etti.
Karlofça anlaşması Osmanlı Devletinde bir dönüm noktası olmuştur. Bu anlaşma Osmanlı devletinin toprak kaybettiği ilk anlaşmadır. Asırlardır elde edilen en kıymetli torakları, orta Avrupa toprakları kaybedilmiştir. Osmanlı ilerlemesi artık durmuş ve mevcudu muhafaza endişesi başlamıştır. 16 yıl devam eden Osmanlı-Avusturya, Venedik ve Lehistan savaşları ile 9 yıl devam eden Osmanlı-Rus savaşları sona ermiştir. Anlaşmayla ilk kez barış süresinin teminatı başka bir devletin Avusturya’nın garantisine bırakılmıştır. Osmanlı padişahları artık Avrupa krallarına sen değil siz diye hitap edecektir. II. Viyana bozgunuyla gelen geri çekilme Sakarya zaferine kadar devam etmiştir.
Edirne Olayı (1703): II. Mustafa Karlofça anlaşmasında sonra Edirne’ye çekilmişti. Devlet idaresi Şeyhülislam Feyzullah Efendinin elinde idi. Feyzullah efendinin yakınlarını önemli makamlara getirmesi tepki çekmekteydi. Padişahın başkenti Edirne’ye nakledeceği söylentisi de yayılınca, İstanbul’da ayaklanan cebeciler Edirne’ye gelip II. Mustafa’yı tahttan indirip yerine III. Ahmed’i Osmanlı tahtına çıkardılar.
III. AHMET DÖNEMİ (1703-1730)
KARLOFÇA’DA KAYBEDİLEN YERLERİ KURTARMA ÇABALARI
1) PRUT SAVAŞI (1711)
Gelişmeler:
Ruslar (Çar Deli Petro) denizlere inme politikasının sonucu olarak Baltık Denizi kıyıları için İSVEÇ ile savaşmış, Ruslara yenilen İsveç kralı "DEMİRBAŞ ŞARL" Osmanlı Devletine sığınmıştı.
Sebepler:
1- İsveçlileri takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanlı topraklarına girerek tahrip etmeleri,
2- Osmanlı Devletinin 1700 İstanbul Antlaşmasında Ruslara verdiği AZAK Kalesi'ni geri almak istemesi.
3- Rusya'nın Osmanlı Ortodokslarını ayaklanmaya teşvik etmesi.
Savaş: 1711 yılında Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Rus ordusunu yendi.
Sonuç: PRUT ANTLAŞMASI imzalandı.(21 Temmuz 1711)
Maddeleri:
1- Ruslar Azak Kalesini geri verecek ve İstanbul'da elçi bulunduramayacaklardı.
2- İsveç Kralı ülkesine rahatça geri dönebilecekti.
3- Ruslar Kırım ve Lehistan işlerine karışmayacaklardı.
2) OSMANLI-VENEDİK VE AVUSTURYA SAVAŞLARI (1715-1718)
Osmanlıların 1711'de Ruslardan Azak Kalesini geri almaları Karlofça'da kaybettiği diğer yerleri de geri almaları umudunu güçlendirdi.
1715'de Osmanlı Devleti Mora'yı Venediklilerden geri almak için savaşı başlattı.
Osmanlı Devleti'nin Venediklilere karşı başarılar kazanması üzerine sıranın kendisine geldiğini gören Avusturya'da savaşa girdi.(1716) Ancak Osmanlı Devleti Avusturya ile yaptığı PETERVARADİN SAVAŞI’nda aynı başarıyı Avusturya'ya karşı gösteremedi.
Sonuç : PASAROFÇA ANTLAŞMASI imzalandı (21 Temmuz 1718).
Maddeleri:
1- Mora Osmanlılarda kalacak.
2- Osmanlı Devleti Belgrat'ı ve Eflak'ın bir bölümünü Avusturya'ya verdi.
NOT: Osmanlı Devleti Pasarofça Antlaşmasından sonra Avrupa’daki olaylardan uzak kalarak bir barış siyaseti izledi. 1718-1730 yılları arasındaki bu döneme LALE DEVRİ denir.
LALE DEVRİ (1718-1730) VE ISLAHATLAR
Osmanlı Devleti’nde 21 Temmuz 1718 yılında Avusturya ile imzalanan Pasarofça Antlaşması’ndan 1730 yılındaki "Patrona Halil İsyanı"na kadar geçen döneme LALE DEVRİ denir.
Bu dönemin padişahı III. Ahmet, Sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'dır.
Lale Devrinin Özellikleri
Bu dönemde Avrupa ile savaş yaşanmamış, barış içinde yaşamak fikri ortaya çıkmıştır. Osmanlı Devleti Avrupa'yı daha iyi tanıyabilmek için Paris, Londra gibi şehirlere elçiler göndermiştir.
Bu devirdeki diğer yenilikler ve ıslahatlar şunlardır:
1- Matbaa kuruldu. (Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından 1727'de İstanbul'da kuruldu. Matbaada basılan ilk eser Vankulu Lügati’dir.)
2- Yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu.
3- Yalova'da kağıt, İstanbul'da kumaş ve çini fabrikaları kuruldu.
4- Yeni Kütüphaneler açıldı. Doğu ve batı eserleri tercüme edildi.
5- Çiçek aşısı yaygınlık kazandı.
6- Lağımcı ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yapıldı.
7- Mimarlık, resim ve minyatür sanatları gelişti.
Lale Devrinin Sona Ermesi: Halkın büyük bir kısmı zor durumdayken İstanbul'da bazı devlet büyüklerinin rahat bir yaşam sürdürmeleri, eğlenceye düşkünlükleri huzursuzluklara sebep oluyordu. Patrona Halil isimli bir yeniçeri bu durumdan memnun olmayanları yanına alarak isyan çıkardı. İsyan sonucu Nevşehirli Damat İbrahim Paşa ve yakınları öldürüldü. Padişah III. Ahmet tahttan indirildi, yerine I. Mahmut getirildi.
I. MAHMUT DÖNEMİ (1730-1754)
SAVAŞLAR
1) 1736-1739 OSMANLI- AVUSTURYA+RUSYA SAVAŞLARI
Sebep: Rusya ve Avusturya'nın Osmanlı'ya karşı ittifak kurmaları ve Rusların Azak kalesini ele geçirmeleri.
Savaş: 1736'da Rusya ile başlayan savaşa Avusturya'da katıldı. Osmanlı Devleti iki devlete karşı da başarılar kazandı.
Sonuç: Her iki Devlet ile Osmanlı Devleti arasında BELGRAT ANTLAŞMASI imzalandı (1739) .
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti,1718 tarihli Pasarofça Antlaşması ile Avusturya’ya verdiği Kuzey Sırbistan, Belgrad, Banat ve Eflak’ın batısını bu antlaşma ile geri almıştır.
2- Ruslar Azak Kalesini yıkmayı ve Azak Denizinde savaş ve ticaret gemisi bulundurmamayı kabul etti.
NOTLAR :
1739 tarihli Belgrad Antlaşması Osmanlı Devleti’nin imzaladığı SON KAZANÇLI ANTLAŞMA olarak tarihe geçmiştir.
Pasarofça anlaşmasıyla kaybedilen yerlerin çoğu geri alınmıştır.
Osmanlı hala dünyanın birinci devleti olduğunu ispat etmişti.
Karadeniz yeniden Türk gölü haline gelmiştir.
Ayrıca Rusya’ya karşı, İsveç’le Osmanlı devleti ittifak yapmıştır.
Belgrat Antlaşmaları sırasında (Osmanlı X Avusturya-Rusya) Fransa,Osmanlıların lehine arabuluculuk yapmıştı. Bunun karşılığı olarak ilk kez 1535’te Kanuni döneminde Fransızlara verilen,daha sonraki dönemlerde de genişletilen kapitülasyonlar 1740 yılında
Sultan I. Mahmut tarafından Fransa'ya verilen bu KAPİTÜLASYONLAR sürekli hale getirildi.
2) OSMANLI-İRAN SAVAŞLARI
Bu dönemde İran ile savaşlar yeniden başladı. Serfe çıkan Ahmed Paşa, KURUCAN SAVAŞI’nda İran ordularını yendi. Tebriz ve Hemedan geri alındı. Şah II. Tahmasb barış istedi.
Ahmed Paşa Anlaşması (1732)
Doğu serdarı Ahmed Paşanın İran’la yaptığı bu anlaşmayla;
Gence, Tiflis, Revan ve Dağıstan Osmanlı Devletinde
Hemedan, Tebriz, Kirmanşah ve Luristan İran’da kalacaktı.
Şah II. Tahmasb’ın yaptığı bu anlaşma İran halkını memnun etmeyince Nadir han durumdan istifade ile II. Tahmasb’ı tahttan indirdi ve daha Osmanlıların eline geçen yerleri geri aldı. Ahmed Paşa anlaşmasında belirtilen sınırlar esas alınarak İstanbul Anlaşması (1732) imzalandı. Nadir Hanın şahlığı tanındı. Böylece İran’da Safevi hanedanı sona ermiş ve yerine Afşar soyu geçmiştir. 1743 de Nadir Şah Irak’ı almak için harekete geçmiş ise de başarılı olamamıştır. Kars kuşatmasında da başarılı olamayan Nadir Şah İran’da çıkan karışıklıklar üzerine barış istemiş,bunun üzerine 1639 tarihli Kasr-ı Şirin Anlaşması ölçü alınarak 1746’da yeni bir anlaşma KERDE(N) ANLAŞMASI yapılmıştır. Böylece Osmanlı İran savaşları sona ermiş ve günümüze kadar devam edecek olan barış dönemi başlamıştır.
ISLAHATLAR
1- Humbaracı Ahmet Paşa, Topçu ve Humbaracı ocaklarında ıslahatlar yaptı.
2- Üsküdar'da KARA MÜHENDİSHANESİ (Mühendishane-i Berri Hümayun) adlı bir subay okulu açıldı. Bu okul Osmanlı Devleti’nde Avrupa tarzında açılan ilk teknik okuldur.
3- İlk defa Avrupalı yabancı askerî uzmanlardan yararlanıldı.
NOT : Osmanlı Devleti’nde Avrupa tarzında ilk askeri ıslahatlar Sultan I.Mahmud döneminde yapıldı.
III.OSMAN DÖNEMİ (1754-1757)
Saltanatı kısa süren III.Osman döneminde önemli bir olay olmamış,bu dönem savaşsız geçmiştir. Daha önce yapılan barışlar sayesinde dönem huzur içinde geçmiştir.
Asabi, geçimsiz ve şişman bir sultan olduğu kaydedilmiştir. Sadrazamlarından hiçbirisi ile geçinemediği bilinmektedir. Tebdil-i kıyafet ederek gezmek en büyük merakı idi. Kadınların sokakta serbestçe gezmelerine ve giyinip süslenmelerine ciddi sınırlama getirmişti. Hattatlıkta maharet sahibi idi.
İran Savaşları sırasında otorite boşluğundan istifade ile eşkiyalık yapan levendlere karşı ciddi tedbirler alınmıştır.
Hekimoğlu Ali Paşa ve Koca Ragıp paşa dönemin önemli sadrazamlarındandır.
Bu dönemde İstanbul’da yine iki büyük yangın çıkmıştır. Bunlar Paşa kapısının yandığı Hocapaşa yangını ve cibali yangınlarıdır. İkibin ev, bin dükkan, beşyüz seksen değirmen ve ikiyüz cami yanmıştır. Tarihler fetihden beri böyle büyük yangınların olmadığını yazmaktadır. Ayrıca veba salgını da olmuştur.
1755 yılı kışı çok sert geçmiş ve haliç yine donmuştur. Edirne’ye 20 karış kar yağdığı kayıtlara geçmiştir.
I. Mehmud döneminde başlayan ve bu dönemde tamamlanan ve kendi adını verdiği Nuruosmaniye camii meşhurdur
III.MUSTAFA DÖNEMİ (1757-1774)
1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAŞI
Sebep:Rusların Lehistan içişlerine karışarak, kral seçimine müdahale etmeleri üzerine Lehistan halkı yeni krala isyan ederek karşı çıkmış, bunun üzerine Ruslar isyancı Lehlileri yenerek, Osmanlı topraklarına kadar kovaladılar. Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş açtı.(1768)
NOT: Lehistan’ın bağımsız kalması Osmanlı Devleti için çok önemliydi. Çünkü Lehistan Osmanlı Devleti ile Rusya arasında "tampon devlet" durumundaydı.
Savaş: Rus Ordusu Kırım'ı işgal etti, Eflak ve Boğdan'ı ele geçirdi. Baltık Denizinden Akdeniz'e geçen Rus donanması 1770 yılında ÇEŞME limanında Osmanlı Donanmasını yaktı.
Sonuç: Ruslarla "Küçük Kaynarca Antlaşması" imzalandı.(1774) (savaş III.Mustafa dönemi-antlaşma ise I.Abdülhamid döneminde)
ISLAHATLAR
III.Mustafa döneminde Lehistan meselesi yüzünden 1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı yapıldı. Savaş Osmanlı Devleti için felaketle sonuçlandı. III. Mustafa kederinden öldü.(1774)
Islahatlar:
1- "Baron Dö Tot" Sürat topçuları adlı bir birlik kurdu, topçu ve istihkam sınıflarını yetiştirdi.
2- Deniz Mühendishanesi adlı okulda denizcilik ve topçuluk eğitimi verildi.(Mühendishane-i Bahri Hümayun)
3- Maliyede düzenlemeler yapıldı.
4- İlk defa bu dönemde ESHAM adı verilen iç borçlanma sistemi uygulandı.
I. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1774-1789)
KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (21 Temmuz 1774)
Maddeleri:
1- Kırım'a bağımsızlık verilecek, Kırım sadece dini bakımdan halifeye(padişah) bağlı kalacak.
2- Kılburun, Yenikale, Kerç ve Azak Kalesi Ruslara verilecek.
3- Eflak-Boğdan, Ege adaları ve Gürcistan Osmanlılarda kalacak.
4- İngiltere ve Fransa'ya verilen Kapitülasyonlar Rusya'ya da verilecek.
5- Ruslar Osmanlı hakimiyetindeki Ortodoksların koruyucusu (hamisi) olacak.
6- Ruslar İstanbul'da daimi bir elçi bulundurabileceklerdi.
Küçük Kaynarca Antlaşması'nın Önemi
Küçük kaynarca'nın en önemli maddeleri Kırım'a bağımsızlık verilmesi ve Rusların Ortodoksların hamisi sayılması maddeleridir.
Kırım'a bağımsızlık verilmesiyle, Ruslar Kırım'ı ele geçirme konusunda önemli bir adım atmışlardır. Nitekim çok geçmeden, 1783
tarihinde Kırım'ı işgal ederek Rus topraklarına katmışlardır. Böylelikle Fatih döneminden beri devam eden Karadeniz'deki Türk egemenliği sona erecektir.
Ruslar Osmanlı Ortodokslarının koruyucusu olmaları ile, Osmanlı Devletinin iç işlerine sık sık karışacaklar, böylelikle Balkan milletleri
üzerinde etkili olacaklardır.
1) 1787-1792 OSMANLI-RUSYA+AVUSTURYA SAVAŞLARI:
Sebepler:
1- Osmanlı Devleti'nin Kırım'ın Ruslar tarafından işgalini unutamaması. (1783'de II. Katerina Kırım'ı işgal ederek Rusya'ya kattığını ilan
etmiş,binlerce Türk'ü kılıçtan geçirmişti.Osmanlı Devleti bu olup bittiye ses çıkaramamıştı.)
2- Rusya ve Avusturya Osmanlı Devletinin Balkan topraklarını paylaşma konusunda anlaştılar. Anlaşmaya göre eğer İstanbul alınırsa
"Bizans İmparatorluğu" yeniden kurulacaktı.
Savaş: Anlaşmayı haber alan Osmanlı Devleti zaten Kırım'ın acısını unutamadığından Rusya'ya savaş ilan etti. Avusturya'da savaşa katılınca Osmanlı Devleti her ikisine karşı savaşmak zorunda kaldı.
Sonuç:Avusturya Osmanlı Devletiyle ZİŞTOVİ ANTLAŞMASI’nı imzalayarak (4 Ağustos 1791) Rusya'yı yalnız bıraktı.
Çünkü: Avusturya, bu sırada çıkan Fransız İhtilalinden olumsuz şekilde etkilenmişti.
NOT: Ziştovi Antlaşmasıyla Avusturya savaştan önceki sınırlarına çekildi. Bundan sonra Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında ciddi bir savaş olmamış, hatta I. Dünya Savaşında Osmanlı Devletiyle birlikte savaşmıştır.
NOT: Fransız İhtilalinin yaydığı "Milliyetçilik" akımından en çok etkilenen iki devlet Avusturya ve Osmanlı Devleti'dir.
NOT : Ziştovi Antlaşması’ndan sonra tek başına kalan Rusya ile savaş 1792'ye kadar sürdü. Sonuçta YAŞ ANTLAŞMASI imzalandı (9 Ocak 1792)
Yaş Antlaşması ile Osmanlı Devleti Kırım'ın Rusya'ya ait olduğunu kabul etti.
1792 tarihli Yaş Antlaşması Osmanlı Devletinin Dağılma Döneminin başlangıcı sayılır.
I.Abdülhamid Dönemi Islahatları
İstanbul'da bir istihkam okulu açıldı.
Maliye'de ve askeri alanda ıslahatlara devam edildi.
Ulufe alım-satımı ilk defa bu dönemde yasaklanmıştır.
III.SELİM DÖNEMİ (1789-1807)
AÇIKLAMA : III.Selim (1789-1807) hem GERİLEME DÖNEMİ hem de DAĞILMA DÖNEMİ padişahıdır.
III.Selim Döneminin Önemli Siyasi Olayları
1) Başa geçtiğinde Osmanlı Devletiyle Rusya+Avusturya savaşı devam ediyordu.(1787-1792)
2) 1789'da Fransız ihtilali çıktı.
3) Bunun üzerine Avusturya 1791'de savaştan çekilerek Ziştovi Antlaşmasını imzaladı.
4) Tek başına kalan Rusya da 1792'de YAŞ antlaşmasını imzaladı.
5) Napolyon 1798’de Mısır’ı işgal etti. Amacı hem Osmanlı topraklarından pay almak, hem de İngiltere'nin Hindistan'la olan bağlantısını kesmekti.1798-1801 yılları arasında Osmanlı-Fransa savaşı olmuş,Nizam-ı Cedit,Napolyon’un (Fransız) ordusunu Suriye sahillerindeki AKKA’da yendi.Bunun sonucunda Fransızlar Mısır’dan çekildi.Fransa ile 1801’de EL-ARİŞ ANTLAŞMASI imzalandı.
6) Fransız ihtilalinin etkileri Osmanlı Devletinde görülmeye başlandı. 1804'de Sırp İsyanı çıktı.
7) 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı başladı.
8) III.Selim ,1807'de Kabakçı Mustafa İsyanı ile tahttan indirildi.
III. Selim Döneminde Yapılan Islahatlar
III. Selim Döneminde yapılan Islahatlara genel olarak Nizam-ı Cedit(Yeni Düzen) denilmiştir.
1- Nizam-ı Cedit Ordusunu kurarak, yeniçeri ocağını geri plana düşürdü.(İsveçli subayların eğittiği Nizam-ı Cedit ordusu,ilk askeri başarısını Akka'da Napolyon'a karşı kazandı.)
2- Islahat hareketlerine ve Nizam-ı Cedit ordusuna gelir sağlamak amacıyla İRAD-I CEDİT adıyla yeni bir hazine kurdu.
3- Kara ve deniz mühendishaneleri genişletildi.
4- Yeniçeri ve diğer Kapıkulu Ocakları düzene sokuldu.
5- Tersaneler yenilendi, modern toplar döküldü.
6- Avrupa'daki gelişmeleri öğrenmek için Paris, Londra,Viyana ve Berlin'de devamlı elçilikler açıldı.
7- İlmiye sınıfında ve devlet dairelerinde düzenlemeler yapıldı.
8- Bilim ve sanat eserleri batı dillerinden Türkçe'ye çevrildi.
NOT: En ciddi anlamada Batı (Avrupa) örnek alınarak ıslahatlar III.Selim döneminde yapılmıştır.
III.SELİM DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
İLK defa Avrupa orduları örnek alınarak kurulan ordu NİZAM-I CEDİD ordusudur.(III.Selim)
NAPOLYON İlk yenilgisini AKKA kalesi önünde NİZAM-I CEDİD ordusuyla yaptığı savaşta aldı.(1799).Bu savaş,Nizam-ı Cedit ordusunun ilk ve son başarısıdır.
Avrupa başkentlerinde İLK devamlı elçiler III. SELİM zamanında açıldı.
İLK devamlı elçilik LONDRA’da açıldı.(1793)
1789 Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık için Osmanlı Devleti’ne İLK isyan eden azınlık SIRPLAR’dır.(1804).
En ciddi anlamada Batı (Avrupa) örnek alınarak ıslahatlar III.Selim döneminde yapılmıştır.
18. YÜZYIL ISLAHATLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ
1) Osmanlı Devleti, Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve Avrupa’yı örnek alarak yenilikler yapmıştır.
2) Islahat hareketleri padişah ve devlet adamlarının öncülüğünde yürütülmeye çalışıldı. Halkın ıslahatlar konusunda bir isteği ve desteği olmamıştır.
3) Savaşların yenilgiyle sonuçlanması ve toprak kayıplarının devam etmesi, ıslahatların askeri alanda yapılmasına neden olmuştur.
4) Islahatlar, gösterilen tepkiler yüzünden (özellikle yeniçerilerin) devamlı olmamıştır.
5) XVII. yüzyıl ıslahatlarına göre daha esaslı ıslahatlar yapılmıştır. Ancak, ıslahatlarla amaçlanan hedefler gerçekleştirilememiş ve devlet çöküntüden kurtarılamamıştır.
6) Yenilik çalışmalarında ilk kez batılı uzmanlardan faydalanılmaya başlandı.
7) 18. yüzyılın ıslahatçıları, gerilemenin nedenleri üzerinde durdular; daha köklü ve kalıcı ıslahatlar düşündüler. Bu amaçla çeşitli Avrupa ülkelerine elçiler gönderilip onlardan bu konuda raporlar hazırlamaları istendi. Özellikle askerî alanda yapılacak ıslahatlar için Avrupa ülkelerinden uzmanlar getirildi.
8) Yönetim ve hukuk alanında ıslahat yapılmamıştır
9) Islahat, çoğunlukla tepeden geldiğinden, halka mal edilemediğinden ve birçok kimsenin (yeniçeriler, esnaf, bazı din adamları, illerdeki valiler) çıkarına dokunduğundan, tepkiyle karşılandı ve ayaklanmalar çıktı. Bu nedenle devleti güçlendirmeyi, toplumu geliştirmeyi amaçlayan 18. yüzyıl ıslahatlarından da istenilen sonuç alınamadı.
GERİLEME DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
Osmanlıların kaybettiği İLK beylik ERDEL BEYLİĞİ dir.
Osmanlı Devleti İLK defa PASAROFÇA ANTLAŞMASI(1718)’ndan sonra Avrupadan geri kaldığını anlamıştır.
Osmanlı Devleti İLK defa Pasarofça Antlaşmasından sonra LALE DEVRİ’nde Avrupayı örnek alarak ıslahatlar yapmıştır.
Avrupa ya İLK elçiler Lale devrinde PARİS ve VİYANA ya gönderildi.
Osmanlılarda İLK Matbaa GAYRİMÜSLİMLER(Yahudi-Ermeni)tarafından açılmıştır(15.yy)
Osmanlılarda İLK Türk Matbaası Lale Devrinde İBRAHİM MÜTEFERRİKA tarafından açıldı.(1727)
İLK kağıt fabrikası Lale Devrinde YALOVA da kuruldu.
İLK itfaiye örgütü LALE DEVRİ’nde kuruldu.
İLK Çiçek aşısı LALE DEVRİ’nde yapıldı.
Askeri alanda İLK ıslahatı I.MAHMUT yapmıştır.
İLK Mühendis Okulu 1731 yılında Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) adıyla I. MAHMUT tarafından kuruldu.
İLK defa KAPİTÜLASYON lar 1740 yılında Sultan I.Mahmut döneminde sürekli hale getirildi.
İLK defa Osmanlı Devletinden Halkı Türk ve Müslüman olan bir toprak parçası(Kırım)KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile koparılmıştır.(1774)
Ruslar İLK kez 1774-KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile iç işlerimize karışma hakkını elde etmiştir.
Rusya ya İlk kapitülasyonlar KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI ile verildi.
Ulufe alım-satımı İLK defa I. ABDÜLHAMİD tarafından yasaklanmıştır.
----------
DAĞILMA DÖNEMİ(1792-1918)
19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ
AÇIKLAMA : Osmanlı Devleti’nin ‘‘DAĞILMA DÖNEMİ’’,1792 tarihli YAŞ ANTLAŞMASI ile başlar,30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan ve Osmanlı Devleti’nin fiilen sona erdiği antlaşma olan MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI’na kadar devam eder.
19. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİNİ SARSAN OLAYLAR
1) Sırp İsyanı (1804)
2) 1806-1812 Osmanlı-Rus Savaşı ve Bükreş Antlaşması
3) Yunan İsyanı
4) 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı ve Edirne Antlaşması
5) Mısır Valisi Kavalalı mehmet Ali Paşa'nın İsyanı
6) Kırım Savaşı(1853-1856)
7) 93 Harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı)
II.MAHMUT DÖNEMİ(1808-1839)
SIRP İSYANI (1804)
Sebepleri
1- Fransız İhtilalinin Milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet gibi fikirlerinin Sırplar üzerinde etkili olması
2- Savaşların Sırbistan toprakları üzerinde geçmesi ve bu savaşlar sırasında Sırbistan'ın sık sık el değiştirmesi
3- Sırbistan'daki Yeniçerilerin olumsuz davranışları
4- Rusya’nın kışkırtması
İsyan: Bu sebeplerden dolayı 1804'de KARA YORGİ liderliğinde Sırplar ayaklandı.
NOT: Osmanlı Devletinde "Milliyetçilik" akımı neticesinde ayaklanan ilk topluluk SIRPLAR’ dır.
Sırplarla İlgili Antlaşmalar
1) 1806-1812 Osmanlı Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan BÜKREŞ ANTLAŞMASI’nda Sırplara bazı haklar verildi.
2) 1828-1829 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda Ruslarla imzalanan EDİRNE ANTLAŞMASI’nda Sırplara özerklik verildi.
3) 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Ayestefanos ve BERLİN ANTLAŞMASI’nda Sırbistan bağımsızlığına kavuştu.
1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAŞI:
Sebepler:
1- Rusların Sırp isyanını desteklemesi ve Balkan Milletlerini kışkırtması.
2- Rusya'nın Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi.
Savaş:
√ Rusların Eflak-Boğdan'ı işgal etmesi karşısında Fransa'nın etkisiyle Osmanlı Devleti Rusya'ya savaş ilan etti. Osmanlı-Fransız yakınlaşması karşısında İngiltere Rusya'nın yanında yer aldı.
√ İngilizler Ruslara destek için donanmalarını İstanbul'a gönderdiler. İstanbul'a sadece denizden yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler. Bu defa Mısır'a saldıran İngilizleri Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa püskürttü.
√ Fransa 1807'de Rusya ile "Tilsit Antlaşmasını" imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnız kalan Osmanlı Devleti İngiltere’ye yaklaştı. İngiltere ile " Çanakkale (Kale-i Sultaniye)" antlaşmasını imzaladı.
√ Bu arada Ruslar Osmanlı topraklarında ilerliyordu.
√ Avrupa'da siyasi ortam yeniden değişti. Fransa ile Rusya'nın arası yeniden açıldı. Rusya'ya silahlarını çeviren Fransa bu defa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. Fransa'ya güvenemeyen Osmanlı Devleti Rusya ile BÜKREŞ ANTLAŞMASI’nı imzalayarak savaşı sona erdirdi.
Sonuç: Ruslarla BÜKREŞ ANTLAŞMASI imzalandı.(1812)
Maddeleri:
1- İki devlet arasında Tuna nehri sınır olacak.
2- Ruslar Beserabya hariç işgal ettiği yerleri geri verecek.
3- Sırplara bazı haklar verilecekti.
YUNAN İSYANI
Sebepleri
1) Fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi
2) Rusya'nın ve Avrupa Devletleri'nin kışkırtması
3) 1804 de kurulan Etniki Eterya Cemiyeti'nin çalışmaları
İSYAN: 1821'de MORA'da başlayan isyan kısa sürede büyüdü. Osmanlı hükümeti Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa'dan yardım istedi. M. Ali Paşa yardım karşılığında II.Mahmut'tan Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi. Osmanlı ve Mısır donanması isyanı bastırdı ve NAVARİN limanına çekildi. Ancak Yunan isyanının bastırılması Batılıların işine gelmedi. İngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya Osmanlı Devleti'ne ültimatom vererek Yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istediler. Bu istek reddedilince Osmanlı ve Mısır donanmasını Mora yarımadasının NAVARİN LİMANI ’nda yaktılar. Rusya Osmanlı'ya savaş ilan etti.
NOT: Navarin olayı Osmanlı Donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir.
Birincisi 1571 İnebahtı,
İkincisi 1770 Çeşme,
Üçüncüsü 1827 Navarin,
Dördüncüsü 1853 Sinop’tur.
1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAŞI
Sebepleri:
1) Rusların sıcak denizlere inmek istemesi
2) Osmanlının Rusya'dan Navarin'de yakılan donanmanın zararını talep etmesi
3) Osmanlı'nın Yunanlılar ve azınlıklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya'nın isteklerini reddetmesi.
Savaş: Bu sebeplerden Rusya’nın saldırısıyla savaş başladı. Ancak Osmanlı Devleti böyle bir savaşa hazır değildi.
Çünkü:
1) Donanması Navarin'de yakılmıştı.
2) 1826'da Yeniçeri Ocağı kaldırılmış, ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu yeni kurulmuştu.
3) Yunan ayaklanmasından dolayı bütün Avrupa Osmanlının karşısındaydı.
Sonuç: Rusların ilerleyerek doğuda Erzurum'a, batıda Edirne'ye kadar gelmeleri üzerine Osmanlı devleti barış istedi. Rusya’yla EDİRNE ANTLAŞMASI imzalandı.(1829)
EDİRNE ANTLAŞMASI (1829)
Maddeleri:
1) Eflak-Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verildi.
2) Yunanistan bağımsız olacaktı.
3) Rus ticaret gemileri boğazlardan geçebilecekti.
4) Prut nehri sınır olacaktı.
5) Osmanlı Devleti savaş tazminatı verecekti.
NOT: Osmanlı Devletinde bağımsızlığını elde eden ilk azınlık YUNANİSTAN’dır.
NOT: Osmanlının Yunan isyanı ve Rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen Fransa 1830' da CEZAYİR’i işgal etti.
MISIR MESELESİ---MISIR VALİSİ MEHMET ALİ PAŞA'NIN İSYANI
(Denize düşen yılana sarılır)
Sebepleri:
1) Yunan isyanının bastırılmasında II. Mahmut'a yardım eden Mısır valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa'ya vaat edilen yerlerin verilmemesi
2) Mehmet Ali Paşa'nın Navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve donanmasını geri çekmesi.
3) 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istenildiği halde Mehmet Ali Paşa'nın yardım göndermemesi
İsyan: II.Mahmut Mehmet Ali Paşa'yı görevden almak için hazırlanırken Mehmet Ali Paşa'nın oğlu İbrahim Paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek Konya'ya ilerledi. Bu zor durum karşısında padişah yabancı devletlerden yardım istedi. İngiltere ve Fransa bu isteğe kayıtsız kaldılar. II. Mahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) Rusya'dan yardım istedi. Bir Rus donanması İstanbul boğazını geçerek Büyükdere önlerine demirledi.Osmanlı Rus yakınlaşması İngiltere ve Fransa'yı telaşlandırdı. Hemen devreye girerek Mehmet Ali Paşa ya baskı yaptılar. Bunun üzerine Mehmet Ali Paşa ile II.Mahmut arasında KÜTAHYA ANTLAŞMASI imzalandı.(14 Mayıs 1833)
KÜTAHYA ANTLAŞMASI (14 Mayıs 1833)
1) Mehmet Ali Paşa'ya Mısır ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valiliği de verilecek.
2) Oğlu İbrahim Paşa'ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana Muhassıllığı (O bölgenin vergilerini toplama hakkı) verilecek.
NOT: Bu antlaşma Mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki tarafta bu anlaşmadan memnun olmamıştır.
NOT: Kütahya Ant.’na rağmen kendisini güvende hissetmeyen II.Mahmut Rusya’yla HÜNKAR İSKELESİ antlaşmasını imzalamıştır. (1833)
HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI (8 Temmuz 1833)
1- Osmanlı bir saldırıya uğrarsa Ruslar asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları Osmanlı ödeyecek.
2- Rusya bir saldırıya uğrarsa Osmanlı boğazları kapatacak. (İngiltere ve Fransa'ya karşı)
3- Bu antlaşma 8 yıl sürecek.
Önemi
1. Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp,Karadeniz’deki güvenliğini artırmış oldu.
2. Bu antlaşmayla BOĞAZLAR MESELESİ ortaya çıkmıştır.
3. Bu antlaşma Osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını TEK BAŞINA kullandığı son antlaşmadır.
NOT: Osmanlı Devleti Mısır ve Boğazlar meselesinde İngiltere'nin desteğini kazanmak için İngiltere ile 16 Ağustos 1838 ‘de BALTALİMANI TİCARET ANTLAŞMASI’nı imzalamıştır.Bu antlaşma ile İngiltere’ye çok geniş ekonomik haklar verilmiş, Osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi kaldırılmış böylece Osmanlı ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır.
AÇIKLAMA: Kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi. 1839'da Mehmet Ali Paşa bağımsızlığını ilan etti. Oğlu İbrahim Paşa üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerini NİZİP’te yendi. İngiltere ve Fransa Hünkar İskelesi antlaşmasına dayanarak Rusya’nın boğazlara egemen olmasından çekindiklerinden hemen devreye girerek MISIR konusunda Londra'da uluslararası bir konferans düzenlendi.
NOT: Nizip yenilgisi haberi İstanbul'a gelmeden II.Mahmut ölmüş, yerine Abdülmecit padişah olmuştur.
II.MAHMUT DÖNEMİNDE ASKERİ ALANDA YAPILAN ISLAHATLAR
1) Alemdar Mustafa Paşa,Nizam-ı Cedit ordusunun yerine Sekban-ı Cedit Ordusunu kurdu.
2) II.Mahmut Alemdar Mustafa Paşanın öldürülmesi üzerine Sekban-ı Cedit’in yerine EŞKİNCİ OCAĞINI kurdu.
3) 1826'da Yeniçeri Ocağını kaldırarak (Vakayı Hayriye Olayı da denilir) yerine ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE ordusu kuruldu.
4) Yeni kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye ordusu tümen, tabur, bölük gibi birliklere ayrıldı. Eğitimi için Prusya(Almanya) 'dan subaylar getirildi. Avrupa’ya subaylar gönderildi.
ABDÜLMECİT DÖNEMİ (1839-1861)
LONDRA KONFERANSI (1840) (Mısırla ilgili)
Katılan Devletler: İngiltere,Avusturya,Prusya,Rusya ve Osmanlı Devleti
Maddeleri:
1) Mısır Valiliği,babadan oğla geçmek üzere Mehmet Ali Paşa'ya verilecek, fakat hukuki yönden Osmanlı'ya bağlı kalacak.
2) Mısırda vergiler padişah adına toplanacak, dörtte biri İstanbul'a gönderilecek.
3) Suriye,Adana ve Girit Osmanlı'ya geri verilecek.
NOT: Bu anlaşmayla Mısır iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı'ya bağlı imtiyazlı bir eyalet haline geldi.
LONDRA KONFERANSI (LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ-1841)
Hünkar antlaşmasının süresi bitince Londra'da bir konferans toplandı. Toplantıya İngiltere, Rusya,Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanlı Devleti katıldılar. Londra’da imzalanan boğazlar sözleşmesine göre;
Boğazlar Osmanlı Devleti'nin olacak,ancak Osmanlı barış halindeyken boğazlar bütün savaş gemilerine kapatılacaktı.
ÖNEMİ:
1) Bu sözleşme ile boğazlar,devletlerarası bir statü kazandı.
2) Osmanlının boğazlar üzerindeki hükümranlık haklarına kısıtlama getirilmiştir.
3) Rusya boğazlar üzerindeki üstünlüğünü kaybederken, Fransa ve İngiltere Akdeniz’deki güvenliklerini artırmışlardır.
TANZİMAT FERMANI (Gülhane Hatt-ı Hümayunu)
Tarih: 3 Kasım 1839
Padişah : Sultan Abdülmecit
Sadrazam : Mustafa Reşit Paşa
Tanzimat Fermanının İlan Sebepleri
Avrupalı Devletlerin iç işlerimize karışmasına engel olmak.
Mısır ve Boğazlar konusunda Avrupalı Devletlerin desteğini kazanmak.
Devleti ve toplumu demokratik bir yapıya kavuşturma isteği
Bu nedenlerden dolayı 3 Kasım 1839 da Tanzimat Fermanı (Gülhane Hattı Hümayunu) ilan edildi.
NOT: Tanzimat Fermanının ilanıyla Osmanlı tarihinde yeni bir dönem açılmış (Tanzimat Devri) ve bu devir 1876'ya kadar devam etmiştir.
Tanzimat Fermanında Yer Alan Konular
Azınlıkların, can, mal ve namus güvenliği sağlanacak.
Vergi sistemi yeniden düzenlenerek, herkesten gelirine göre vergi alınacak.
Askerlik OCAK görevinden, VATAN görevi haline getirilecek. Azınlıklarda askere alınacak.
Kanunların her gücün üstünde olduğu kabul edilecek.
Tanzimat Fermanının Özellikleri
En önemli özelliği padişahın yetkilerini sınırlandırması ve kanunların her gücün üstünde olduğunun ifade edilmesidir.
Tanzimat Fermanı ANAYASACILIĞA ve DEMOKRASİYE (hukuk devletine, yani hukukun üstünlüğü esasına dayanan devlet anlayışına)geçişin (BATILILAŞMANIN) ilk aşamasıdır.
Bu fermanın hazırlanmasında halkın bir rolü ve baskısı yoktur. Padişah Abdülmecit, Mustafa Reşit Paşanın telkiniyle Mısır meselesinde Avrupa devletlerinin desteğini kazanmak için bu fermanı ilan etmiştir.
KIRIM SAVAŞI (1853-1856)
Sebepleri
1) Rusya’nın Osmanlı Devleti üzerindeki emelleri. (Rusya Osmanlıyı HASTA ADAM olarak nitelendiriyor ve ölmeden topraklarının paylaşılmasını istiyordu. İngiltere Osmanlının toprak bütünlüğünden yana olduğunu belirterek bu isteği reddedince Rusya tek başına hareket etti.)
2) Kutsal Yerler Meselesi:Rusya İstanbul'a bir elçi göndererek Ortodoks kilisesinin kutsal yerlerle ilgili isteklerinin onaylanmasını istemiş,Osmanlı bu isteği reddetmişti.
3) Rusya'nın 1848 İhtilallerinin Avrupa'da meydana getirdiği karışıklıklardan yararlanmak istemesi. (Avusturya'ya karşı bağımsızlık savaşı veren Macarlar Avusturya ve Rusya birlikleri tarafından yenilmişti. Rusya Osmanlıya sığınan bu Macarların iadesini istemişti.)
Bu sebeplerden dolayı savaş Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1853'de başladı. Osmanlı donanması 1853’te SİNOP’ta Ruslar tarafından yakıldı. 1854'te İngiltere ve Fransa Osmanlı Devleti'nin yanında yer aldı. Sivastopol kalesi kuşatılarak alındı.Yenilen Rusya ile PARİS ANTLAŞMASI imzalandı.(1856)
NOT:
1. Kırım Savaşında İngiltere, Fransa,Sardunya ve Piyomento Osmanlı Devletinin yanında savaşa girdi. Avusturya ise Eflak-Boğdan'ı işgal ederek destek verdi.
2. Osmanlı Devleti ilk dış borcu Kırım savaşı sırasında 1854’te İngiltere'den aldı.
3. Osmanlı Devleti 1856 tarihli Paris Anlaşması sırasında Avrupalı devletlerin tam desteğini kazanmak için azınlıklara geniş haklar tanıyan ISLAHAT FERMANI’nı ilan etti.
PARİS ANTLAŞMASI (1856)
Katılan devletler:Osmanlı,Rusya,İngiltere, Fransa, Piyemento, Sardunya, Avusturya ve Prusya
Maddeleri:
1- Osmanlı Devleti bir Avrupa Devleti sayılacak ve toprakları Avrupa Devletlerinin koruyuculuğu altında kalacak.
AÇIKLAMA :Bu madde Osmanlının egemenlik haklarına gölge düşürmesine rağmen, bir süre Rus tehlikesini ortadan kaldırmıştır.
2- Boğazlar konusunda 1841 boğazlar sözleşmesi geçerli olacak.
3- Rusya ve Osmanlı Devleti Karadeniz’de savaş gemisi ve tersane bulundurmayacak.
AÇIKLAMA:
1. Kırım Savaşına katılan İngiltere'nin en büyük kazancı Rusya'nın Karadeniz'deki tersane ve gemilerinin kaldırılmasıdır. Böylece Akdeniz'i tehdit edebilecek Rusya’nın etkinliğini kırmış,çıkarlarının devamını sağlamıştır.
2. Kırım Savaşından sonra Rusya sıcak denizlere inmek için başka bir yol arayarak Balkanlarda PANSLAVİZM politikasına ağırlık vermiştir.
3. Osmanlı Devleti Savaşı kazanmasına rağmen anlaşmanın Karadeniz’le ilgili maddesi ve Islahat yapma zorunluluğu anlaşmanın olumsuz yönleridir.
Kırım Savaşının Önemi:
1) Avrupalılar ilk defa Kırım savaşında Osmanlı Devletine tam destek verdiler.
2) Osmanlı Devleti İlk defa dış borç aldı.(İngiltere-1854)
3) Osmanlı Donanması 4. kez SİNOP’ta yakıldı. (1571-İnebahtı,1770-Çeşme,1827-Navarin ve 1853-Sinop)
4) Osmanlı Devleti Islahat Fermanını yayınladı.
ISLAHAT FERMANI (1856)
Dış Gelişme: Kırım Savaşı
Padişah: Abdülmecit
Paris anlaşması görüşmeleri sürerken Islahat Fermanı ilan edilmişti. (1856)
Bu Fermanla ilgili bir madde Paris Anlaşmasında da yer aldı.
AÇIKLAMA: Islahat Fermanı kaynağını ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almaktadır. Bu Fermanın esasları Fransa'nın ısrarı ile Avusturya,İngiltere ve Fransa tarafından belirlenmiştir. Osmanlı Devleti Paris antlaşması şartlarını lehine çevirmek için bu fermanı ilan etmiştir.
Islahat Fermanının Maddeleri
1- Din ve mezhep hürriyeti sağlanarak azınlıklara okul,kilise ve hastane açma hakkı verilecek.
2- Azınlık ve yabancılara küçük düşürücü sözler söylenmeyecek
3- Azınlıklar da bütün devlet memurluklarına girebilecek.
4- Askerlik işleri yeniden düzenlenecek,azınlıklardan askerlik için bedel kabul edilecek.
5- Vergi sistemi yeniden düzenlenecek. İltizam usulü kaldırılacak.
6- Mahkemelerde herkes inancına göre yemin edecek, karma mahkemeler kurulacak.
AÇIKLAMA: Islahat Fermanı Müslümanlar ile Hıristiyanlar arasında eşitlik sağlamayı amaçlayan bir belgedir.
ABDÜLAZİZ DÖNEMİ (1861-1876)
Bu Dönemde Olan Önemli Olaylar:
1) Rusya’nın Balkanlarda Panslavizm idealini yaymaya başlamasıyla isyanlar başlamıştır. (Sırp,Karadağ,Bosna-Hersek, Romen (Eflak-Boğdan) ve Bulgar isyanları ortaya çıkarak "Balkan Bunalımı"na zemin hazırlandı.
2) Girit'teki Rumlar ayaklanarak Yunanistan'a bağlanmak istediler. Avrupalıların duruma müdahalesiyle Osmanlı Devleti HALEPA FERMANI’nı ilan etmiş ve Giritlilere vergi muafiyeti getirilmiştir.
3) Mısır Hidivi (valisi) İsmail Paşa'nın gayretleri ve Fransa'nın desteğiyle 1869'da Süveyş Kanalı açılmış, böylece coğrafi keşiflerle önemini yitiren Mısır ve Akdeniz yeniden canlanmıştır.
NOT: Bu durum Avrupalı devletlerin Mısıra sahip olma arzunu artırmıştır.
4) Beylerbeyi ve Çırağan sarayları yapılmıştır.
5) Avrupalı Devletler azınlıklarla ilgili ağır istek ve tehditlerden oluşan BERLİN MEMARANDUMU’nu ilan ettiler.
6) Avrupa’da önemli gelişmeler görülmüş, İtalya (1870), ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlayarak siyasi güç olarak ortaya çıktılar.
7) Abdülaziz, GENÇ OSMANLILAR (JÖN TÜRKLER) tarafından tahttan indirilmiş, yerine V.MURAT getirilmiştir.
V. MURAT DÖNEMİ(1876)
V. Murat Abdülaziz'in tahttan indirilmesi sonucu padişah oldu.(1876) Ancak sağlığının yerinde olmadığı görüldü. Bu durum karşısında başta Mithat Paşa olmak üzere önde gelen devlet adamları V. Murat'ın yerine Meşrutiyeti ilan etme sözü veren II.Abdülhamit'i tahta çıkardılar.
II. ABDÜLHAMİD DÖNEMİ (1876-1909)
I. MEŞRUTİYET’İN İLANI
Tarih : 23 Aralık 1876
Padişah: II.Abdülhamit
İlanda Etkili Olan Grup: Jön Türkler (Genç Osmanlılar)
Savundukları Düşünce: Osmanlıcılık
Meşrutiyet nedir? Krallık yada padişahlıkla yönetilen ülkelerde kralın yanında bir meclisin (parlamento) bulunmasıdır.
Meşrutiyeti ilan etmeye söz veren Sultan II. Abdülhamit verdiği sözü yerine getirerek Mithat ve Sait Paşaların hazırladığı KANUN-İ ESASİ’yi (anayasa) kabul ederek Meşrutiyeti ilan etmiştir (23 Aralık 1876)
Kanun-i Esasi’ye Göre: Osmanlı Meclisi AYAN ve MEBUSAN meclislerinden oluşacaktı. Ayan Meclisini Padişah, Mebusan Meclisini ise halk seçecekti. Seçilen milletvekilleri 20 Mart 1877'de toplanarak çalışmalarına başlamıştır. Bu arada
Rusların bazı tavizler istemesi üzerine Meclis, Rusya'ya karşı savaş ilanına karar vermiştir. Bu savaşta Osmanlı Devletinin büyük kayıplar vermesi üzerine Abdülhamit Kanun-i Esasinin 113.maddesine dayanarak 14 Şubat 1878'de meclisi kapatmıştır.Böylece "Birinci Meşrutiyet" sona ermiştir.
NOT:
I.Meşrutiyetle halk, ilk olarak dolaylı da olsa padişahın yanında yönetime katılmıştır.
Kanun-i Esasi,Türk Tarihi’nin ilk anayasasıdır.
I.Meşrutiyet’in ilânı ile Türk Tarihinde ilk kez mutlakiyetten (siyasi iktidarı bir hükümdarın kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu yönetim şekli) parlamenterizme (meclis sistemi) geçiş olmuştur.
I.Meşrutiyetin ilanını hızlandıran en önemli dış gelişme,1876 da İstanbul’da toplanan Tersane Konferansı’nda Avrupalıların azınlıklarla ilgili isteklerine engel olunmak istenmesidir.
İSTANBUL (TERSANE) KONFERANSI (1876)
Rusya’nın Panslavist politikasıyla Osmanlı Devleti üzerinde baskı kurmaya başlaması İngiltere'nin çıkarlarına aykırıydı. Bu yüzden İngiltere Balkan Milletlerinin sorunlarına çözüm bulmak amacıyla İstanbul'da Milletlerarası bir konferansın toplanmasını sağladı.
Konferansa Osmanlı Devletinin yanı sıra İngiltere, Rusya,Fransa,Avusturya ve İtalya katıldı.
İstanbul Konferansı çalışmalarına başladığı sırada Osmanlı Devleti I.Meşrutiyeti ilan ederek konferansı etkisiz hale getirmeye çalıştı.
NOT: Osmanlı Devleti bu hareketiyle, konferans kararları üzerinde olumlu bir etki yapmak amacındaydı. Çünkü meşrutiyet rejimi içinde Osmanlı vatandaşı olan Yahudi ve Hıristiyanlar da Meclisi Mebusana temsilci göndererek yönetime katılabilecek ve haklarını arayabileceklerdi. Bu yüzden Osmanlının Balkanlar'da ıslahat yapmasına artık gerek yoktu. Ancak Avrupa Devletleri bunu ciddiye almadılar ve konferansta aşağıdaki kararları aldılar.
Tersane Konferansı Kararları:
1- Sırbistan ve Karadağ'ın toprakları genişletilecek,
2- Bulgaristan ve Bosna-Hersek'e özerklik verilecek.
Osmanlı Devleti bu kararları kabul etmeyince konferans dağılmış ve daha sonra Londra'da tekrar bir araya gelen Avrupa Devletleri benzer kararlar alarak Osmanlı'nın bu kararlara uymasını istemişlerdir.
1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAŞI ( 93 HARBİ )
Sebepleri:
1) İstanbul(Tersane) ve Londra Konferansı kararlarının Osmanlı tarafından kabul edilmemesi
2) Rusya'nın Panslavist politikası ve sıcak denizlere inme çabası.
Rusya bu sebeplerden birincisini gerekçe göstererek Osmanlı Devletine savaş ilan etti.
Savaş: Ruslar doğuda Erzurum'a kadar ilerlediler. Rus ordusu AZİZİYE Tabyalarında GAZİ AHMET MUHTAR PAŞA tarafından durduruldu.Balkanlarda ise Ruslar Tuna'yı aşıp PLEVNE önlerine geldiler. Plevne'de GAZİ OSMAN PAŞA önemli başarılar kazandı. Ancak daha sonra Plevne düştü. Ruslar Edirne’yi alarak Çatalca önlerine kadar geldiler.Osmanlı Devleti barış istemek zorunda kaldı. İki taraf arasında AYESTEFANOS (Yeşilköy) ANTLAŞMASI imzalandı.
AYESTEFANOS (YEŞİLKÖY) ANTLAŞMASI (3 MART 1878)
Maddeleri:
1- Sırbistan,Karadağ ve Romanya tam bağımsız olacak ve sınırları genişletilecek.
2- Büyük bir Bulgaristan krallığı kurulacak.
3- Batum,Kars,Ardahan ve Doğu Beyazıt Ruslara verilecek.
4- Girit ve ERMENİLERİN oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak.
5- Bosna-Hersek'e özerklik verilecek.
6- Teselya Yunanistan'a verilecek.
7- Osmanlı Rusya’ya 30 milyon altın savaş tazminatı ödeyecek.
NOTLAR :
1. Bu anlaşma Rusya'ya sıcak denizlere inme konusunda Balkan ve Doğu koridorunu açmıştır. Bu durum Avrupa devletlerin tepkisine neden olmuş, Rusya yeni bir savaşı göze alamadığından BERLİN’DE bir kongre toplanmasını kabul etmiştir.
2. AYESTEFANOS ANTLAŞMASI yürürlüğe girmemiş,bunun yerine Berlin antlaşması imzalanmıştır.
3. Osmanlı Devleti'nin imzalayıp ta uygulamaya konulmayan iki antlaşma 1878 AYESTEFANOS ve 1920 SEVR'dir.
BERLİN KONGRESİ VE BERLİN ANTLAŞMASI (1878)
Kongreye Katılan Devletler: Osmanlı,Rusya,İngiltere,Fransa, Avusturya, İtalya ve Almanya.
NOT: Bu sırada İngiltere, Osmanlı Devletine KIBRIS’IN kendisine bir ÜS olarak verilmesi durumunda kongrede Osmanlı Devletini savunacağını söyledi. Osmanlı İngiltere'nin bu isteğini kabul etmek zorunda kaldı.
Berlin Antlaşmasının Maddeleri (1878)
1- Ayestefanos Antlaşmasıyla kurulan BULGAR KRALLIĞI üçe ayrıldı:
a) Asıl Bulgaristan: Osmanlı Devletine vergi veren bir prenslik haline getirildi.
b) Makedonya: Islahat yapılmak şartıyla Osmanlıya bırakıldı.
c) Doğu Rumeli: Osmanlıya bağlı kalacak,ancak Hıristiyan bir vali tarafından yönetilecek.
2- Sırbistan,Romanya,Karadağ bağımsız olacak.
3- Bosna-Hersek Osmanlı toprağı sayılacak, yönetimi geçici olarak Avusturya'ya bırakılacak.
4- Kars,Ardahan ve Batum Ruslara, Doğu Beyazıt Osmanlı'ya verilecek.
5- Teselya Yunanistan'a verilecek.
6- Ermenilerin oturduğu yerlerde ve Girit adasında ıslahatlar yapılacak.
7- Osmanlı Rusya'ya 60 milyon altın savaş tazminatı verecek.
1878 BERLİN ANTLAŞMASI’NIN ÖNEMİ
1) Osmanlı'nın dağılma süreci hızlandı.
2) Bu antlaşma ile İngiltere de Osmanlı topraklarının parçalanmasına katıldı.Bu yüzden Osmanlının dış politikasında İngiltere'den boşalan yeri ALMANYA almaya başladı.
3) ERMENİ MESELESİ ilk defa uluslararası bir antlaşmada yer almış, Ermeni Meselesi Ermenilerin değil Osmanlı'yı parçalamak isteyen devletlerin meselesi olarak ortaya çıkmıştır. Berlin Antlaşması, ERMENİ Meselesinin BAŞLANGICI olarak kabul edilmektedir.
4) Osmanlının 19. yy.da en çok toprak kaybettiği antlaşmadır.
5) Anlaşmadan en karlı çıkan, Bosna Hersek üzerinde haklar elde eden Avusturya ve Kıbrıs’ı üs olarak alan İngiltere'dir.
OSMANLI DEVLETİ’NDE 1878 BERLİN ANTLAŞMASI SONRASI GELİŞMELER
1) KIBRIS'IN İNGİLİZLERE ÜS OLARAK VERİLMESİ: Berlin kongresi sırasında Osmanlının çıkarlarını savunması karşılığı İngiltere'ye Kıbrıs’ta üs kurma sözü verilmişti. Berlin Antlaşmasından sonra KIBRIS üs olarak İngilizlere verildi.(1878)
NOT: İngiltere böylelikle Süveyş kanalını kontrol etme imkanına kavuşmuştur. Osmanlının I.Dünya savaşına girmesiyle İngiltere, Kıbrıs’ı toprakların kattığını açıkladı.
2) DÜYUN-U UMUMİYE İDARESİNİN KURULMASI (1881):Osmanlı Devleti dış borç ve faizlerini ödeyemeyince alacaklı devletler bu idareyi kurmuşlardır. Bu idare dış borçları doğrudan toplamak suretiyle kurulan yabancı bir mali kontroldü. Bu da Osmanlı Devletinin ekonomik bağımsızlığına gölge düşürmüştür.
3) TUNUS'UN FRANSIZLAR TARAFINDAN İŞGALİ (1881): Fransa'nın Tunus'u işgalini Osmanlı Devleti sadece protesto edebilmiştir.(Fransa hatırlanacağı gibi 1830 yılında da Cezayir’i işgal etmişti.)
4) MISIR'IN İNGİLİZLER TARAFINDAN İŞGALİ (1882): İngilizler Süveyş Kanalının açılmasıyla önemi daha da artan MISIR’I 1882'de işgal ettiler.
5) DOĞU RUMELİ'NİN BULGAR PRENSLİĞİ İLE BİRLEŞMESİ (1885): Doğu Rumeli Bulgarlarının Bulgar Prensliği ile birleşmek için ayaklanmaları sonucu yapılan görüşmelerde Osmanlı Devleti bu bölgenin Bulgar Prensliğine bağlanmasını kabul etti (1885).
6) GİRİT SORUNU VE OSMANLI-YUNAN SAVAŞI: Yunanistan'ın Girit’in iç işlerine karışması ve burada çıkan ayaklanmayı desteklemesi sonucu OSMANLI-YUNAN savaşı çıktı.Yapılan DÖMEKE MEYDAN SAVAŞI’nı kazanan Osmanlı kuvvetlerine Atina yolu açıldı. Ancak Avrupa Devletlerinin müdahale etmesi üzerine İSTANBUL ANTLAŞMASI imzalandı.(1897) Buna göre Girit'e özerklik verilmiş, ayrıca yönetimi Yunanlı bir Prense verilmiştir.
NOT: Yunalılarla imzaladığımız 1897 İstanbul Antlaşması ile Girit’in yönetimi elimizden çıkmış, II.Meşrutiyet sırasında Girit Yunanistan tarafından işgal edilmiş,Balkan Savaşı sonucu imzalanan Atina Antlaşmasıyla da Girit'in Yunanistan'a ait olduğu kabul edilmiştir.
7) BOSNA HERSEK'İN AVUSTURYAYA BAĞLANMASI (1908): Berlin Antlaşmasında Bosna Hersek'in yönetimi geçici olarak Avusturya’ya bırakılmıştı. II. Meşrutiyetin ilanı sırasında Avusturya Bosna-Hersek'i topraklarına kattığını açıkladı. Osmanlı bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.
8) BULGARİSTANIN BAĞIMSIZLIĞINI KAZANMASI (1908): II.Meşrutiyetin ilanı ile oluşan karışıklıklardan yararlanan Bulgarlar bağımsızlıklarını ilan ettiler.Rusya'nın araya girmesiyle Osmanlı Devleti bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.
II.MEŞRUTİYET'İN İLANI
Tarih : 23 Temmuz 1908
Padişah: II.Abdülhamit
İlanında Etkili Olan Grup: İttihat ve Terakki
Savundukları Düşünce: Türkçülük
14 Şubat 1878'de Sultan Abdülhamit'in meclisi kapatmasıyla şahsi idare dönemi başlamış ve 1908 yılına kadar 30 yıl sürmüştür. Bu dönem içinde Sultan Abdülhamit'e karşı olanlar, meşrutiyeti yeniden ilan etmek amacıyla bir takım cemiyetler kurmuşlardır. Bu cemiyetler içinde en önemlisi İTTİHAT VE TERAKKİ CEMİYETİ’dir.
Selanik'te İttihat ve Terakki yanlısı subayların ayaklanması sonucu II.Abdülhamit meşrutiyeti tekrar ilan etmiştir.(1908) II.Meşrutiyetin ilanı sorunları çözmeye yetmedi. İçte ve dışta yeni sorunlar çıktı. Bu dönemde kurulan siyasi partilerin mevcudiyeti partizan çekişmeleri yarattı.
II. Meşrutiyet’in Sonuçları:
Bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Bosna-Hersek’i topraklarına katmıştır.
Girit, Yunanistan’a bağlanma kararı almıştır.
Osmanlı Devleti’nde ilk siyasi partiler kurularak parlamenter sistemin denemeleri yapılmıştır.Bunlar;
İttihat ve Terakki Partisi (en etkili parti)
Hürriyet ve İtilaf Partisi
Ahrar (Hürler) Partisi
31 MART OLAYI (13 Nisan 1909)
Meşrutiyete karşı olan İstanbul'daki avcı taburları 31 Mart Olayı’nı çıkarmışlardır (13 Nisan 1909). İsyancılar sadrazamın ve meclis başkanının istifa etmesini istemişler, bazı İttihatçıları öldürmüş ve gazete binalarını bastırmışlardır.II. Abdülhamid isyanı bastırmakta başarılı olamamıştır.
Komutanlığını Mahmut Şevket Paşa’nın, Kurmay Başkanlığı’nı Kolağası Mustafa Kemal’in yaptığı Hareket Ordusu Selanik’ten İstanbul’a gelerek, 31 Mart Ayaklanması’nı bastırmıştır.Böylece II. Abdülhamid tahttan indirilmiş, V.Mehmet Reşat tahta çıkarılmıştır (1909).
31 Mart Olayı,Türk tarihinde rejime karşı yapılan ilk isyan hareketidir. Cumhuriyet rejimine karşı yapılan Şeyh Said İsyanı ile benzerlik gösterir.
II. Meşrutiyet’ten sonra Türkçülük politikası önem kazanmıştır.
1909-1918 tarihleri arasında Osmanlı Devleti’nde Enver,Cemal ve Talat Paşaların büyük etkisi görüldüğünden bu döneme ‘‘Üç Paşalar Dönemi’’ de denilmektedir.
I. VE II. MEŞRUTİYET DÖNEMİ FİKİR AKIMLARI
1) OSMANLICILIK: Tanzimat döneminin sonlarına doğru bazı Osmanlı Aydınları GENÇ OSMANLILAR adıyla bir cemiyet kurdular. Bunların amacı Fransız ihtilali sonucu yayılan "Milliyetçilik" akımının Osmanlı Devleti üzerinde etkisini kırmaktı. Bunun için dil,din ve ırk farkı gözetmeksizin herkesin eşit haklara sahip olmasını savunuyorlardı. Bu milletlere yönetimde temsil hakkı verilirse Osmanlı Devletinden ayrılmayacaklarını düşünüyorlardı.
2) İSLAMCILIK (PANİSLAMİZM): Genç Osmanlıların(jön Türkler) Osmanlıcılık fikrine karşı II. Abdülhamit bu düşünceyi savunmuştur. Padişahın bunda iki amacı vardı: Dar anlamda: İmparatorluğu korumak ve devam ettirmek. Geniş anlamda: Hilafet çatısı altında dünya İslam birliğini sağlamaktı. Bu düşünceyi savunanlara göre din ile millet birdir. Hangi milletten olursa olsun Müslümanların halifenin etrafında birleşmesi gerekir.
NOT:İslamcılık düşüncesi de Osmanlıcılık gibi Milliyetçilik akımı karşısında etkili olamamıştır.Bunun en açık kanıtı da I.Dünya savaşında Halifenin Cihat çağrısına Müslüman Arapların uymamasıdır.
3) TÜRKÇÜLÜK: İslamcılık ve Osmanlıcılık düşüncelerinin geçerli olduğu dönemlerde pek yaygınlaşamadı. Özellikle II.Meşrutiyet döneminde güç kazandı. Türkçülük düşüncesinin öncülerine göre devlet ancak dili, soyu ve ülküsü bir olan topluma dayanılarak sürdürülebilirdi.Türkçülük akımı ZİYA GÖKALP'in katkılarıyla ilmi bir içerik kazanmıştır.
4) BATICILIK: İlk olarak askeri alanda başlayan batılılaşma hareketi, daha sonra devlet ve toplum hayatında da etkisini gösterdi.
V.MEHMET (REŞAT) DÖNEMİ(1909-1918)
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911)
AÇIKLAMA: XX. yy. başında Kuzey Afrika’da sadece Trablusgarp Osmanlı egemenliğinde kalmıştı.(Daha önce Cezayir'i ve Tunus'u Fransızlar,Mısır'ı da İngilizler işgal etmişlerdi.)
Sebep: İtalya'nın gelişen sanayisi için hammadde ve pazar arayışı, bunun içinde Osmanlının elindeki Trablusgarp'a asker çıkarmaları.
Savaş: Osmanlı Devleti Trablusgarp'a(Libya) karadan asker gönderemiyordu. Çünkü Mısır İngilizlerin olduğundan kara yolu bağlantısı kesikti. Osmanlı Donanması İtalyan donanmasından zayıf olduğundan denizden de Trablusgarp'a müdahale edemedi.
Bu yüzden aralarında M.Kemal ve Enver Bey'in de bulunduğu gönüllü subaylar bölgeye giderek burada İtalyanlara karşı başarılı savaşlar yaptılar. (Tobruk,Derne,Bingazi)
Trablusgarp'ı ele geçirmekte zorlanan İtalyanlar Oniki Ada ve Rodos'u işgal ettiler. Bu sırada Balkan Savaşı patlak verince Osmanlı Devleti barış imzalamak zorunda kaldı.
Sonuç: İtalyanlarla UŞİ (Ouchy) ANTLAŞMASI imzalandı.(1912)
Maddeleri:
1- Trablusgarp İtalya'ya verildi.
2- Oniki Ada ve Rodos geçici olarak İtalya'ya bırakıldı.(Balkan Savaşı sırasında Yunanlıların eline geçmesin diye)
NOT: İtalya Balkan Savaşı sonrasında 12 Adayı teslim etmedi. I.Dünya Savaşı başladı ve İtalya İtilaf Devletleri yanında yer aldı. II. Dünya Savaşı’nda (1939–1945) yenilince İngiltere’nin isteği ile 1947 yılında Paris Antlaşması ile Yunanistan’a verildi.
Uşi Antlaşması’nın Önemi: Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’daki son toprağını da kaybetti.
*Trablusgarp Savaşı,Mustafa Kemal’in sömürgeciliğe karşı yaptığı ilk savaştır.
BALKAN SAVAŞLARI (1912-1913)
Sebep: Rusya’nın Panslavist politikası ve sıcak denizlere inme düşüncesi doğrultusunda Balkan Devletlerini Osmanlıya karşı kışkırtması.
AÇIKLAMA: İngiltere, Osmanlı-Almanya yakınlaşmasından rahatsızlık duyuyordu. Çünkü Almanya hem Avrupa'nın güçlü bir devleti hem de İngiltere'nin sömürgelerine göz diken bir tavırda idi.
İngiltere Almanya tehlikesine karşı daha zayıf durumda olan Rusya'yı kullanmaya karar verdi.6-7 Haziran 1908 yılında Estonya'nın başkenti REVAL’ de yapılan görüşmelerden sonra İngiltere Rusya'yı Balkan ve Osmanlı politikasında serbest bıraktı. Yani Rusya boğazları ele geçirebilecek, İngiltere buna ses çıkarmayacaktı. Fırsatı değerlendiren Ruslar Balkan Devletlerini Osmanlı Devletine karşı kışkırttılar.
I. BALKAN SAVAŞI
Savaş:
√ Rusların kışkırtmasıyla Sırbistan, Yunanistan, Karadağ ve Bulgaristan aralarında anlaşarak Osmanlı Devletine savaş açtılar.
√ Osmanlı Ordusunun bir bölümü savaştan önce terhis edilmişti. Bu duruma bir de subaylar arasındaki siyasi çekişmeler eklenince Osmanlı Devleti bütün cephelerde yenildi.
√ Makedonya,Batı Trakya,Edirne ve Kırklareli işgal edildi. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.
NOT: Balkanlarda Osmanlıdan ayrılarak bağımsız olan son devlet ARNAVUTLUK’tur.
Sonuç: Balkanların yeni haritasını belirlemek amacıyla LONDRA KONFERANSI toplandı.(1912) Bu konferans sonunda yapılan 30 Mayıs 1913 tarihli Londra Antlaşması’na göre; Osmanlı devleti Midye-Enez çizgisinin batısında kalan topraklarını kaybetti.(Makedonya, Batı Trakya, Edirne, Kırklareli). Ayrıca Bozcada ve Gökçeada dışındaki bütün Ege adaları Yunanistan'a geçti. Bulgaristan, I.Balkan Savaşı’ndan en karlı çıkan ülke oldu.
AÇIKLAMA : İttihat ve Terakki Cemiyeti 1913’te Bab-ı Ali Baskını ile hükümeti ele geçirdi. Böylece Subaylar ilk defa açıktan siyaset ile ilgilenmeye başladı.
II. BALKAN SAVAŞI
Sebep: I.Balkan savaşında en çok toprağı Bulgaristan almıştı. Bu durumdan memnun olmayan Yunanistan, Sırbistan, Karadağ ve Romanya Bulgaristan'a savaş açtılar. Bu durumdan faydalanan Osmanlı Devleti de savaşa girerek Edirne ve Kırklareli’ni Bulgarlardan geri aldı.
Sonuç: Osmanlı Devleti Bulgaristan ile İSTANBUL (29 Eylül 1913), Yunanistan ile ATİNA Anlaşmalarını imzaladı.(14 Kasım 1913)
NOTLAR :
I.Balkan Savaşı Osmanlı Devletine karşı, II. Balkan Savaşı ise Bulgaristan’a karşı yapılmıştır.
İstanbul ve Atina Antlaşmalarında Bulgaristan ve Yunanistan’da yaşayan Türklere "Azınlık" statüsü verildi.
Balkan Savaşlarından sonra Talat,Cemal ve Enver Paşaların devlet idaresindeki etkinliği arttı.(Üç Paşa Devri)
Osmanlı Devleti Balkan Savaşları sonucunda;Arnavutluk,Makedonya,Batı Trakya,Girit ve Ege Adalarını kaybetmiştir.
I. DÜNYA SAVAŞI (1914-1918)
SEBEPLERİ:
1) İngiltere ile Almanya arasındaki hammadde ve pazar ihtiyacından kaynaklanan ekonomik rekabet (en önemli sebep)
2) Almanya ve İtalya'nın gelişen sanayileri için hammadde ve pazara ihtiyaç duymaları, bu nedenle İngiltere ve Fransa’nın sömürgelerine göz dikmeleri
3) Fransa’nın 1871 Sedan Savaşı’nda kaybettiği Alsas-Loren Bölgesini (kömür havzası) Almanlardan geri almak istemesi.
4) Rusya’nın tarihi emellerini gerçekleştirmek istemesi,
5) Avusturya-Macaristan imparatorluğu'nun Rusların Panslavist politikasından rahatsız olması.
Devletler arası Gruplaşmalar:Savaştan önce yukarıdaki sebeplerden dolayı devletler birbirlerine karşı ittifaklar kurdular:
İTTİFAKLAR
ÜÇLÜ İTİLAF DEVLETLERİ
(ANLAŞMA DEVLETLERİ) ÜÇLÜ İTTİFAK DEVLETLERİ
(BAĞLAŞMA DEVLETLERİ)
1-İngiltere
2-Fransa
3-Rusya 1-Almanya
2-Avusturya-Macaristan
3-İtalya
AÇIKLAMA: İtalya savaş başladıktan sonra grup değiştirerek İtilaf Devletlerinin yanında savaşa katılmıştır.
Savaşın Başlatan Olay: Avusturya-Macaristan Veliahdı Saraybosna'da bir Sırplı tarafından öldürüldüBunun üzerine Avusturya Sırbistan'a savaş ilan etti (28 Temmuz 1914).Rusya Sırbistan’ın yanında yer aldı,Fransa Rusya'yı destekledi. Almanya ve İngiltere'nin de katılmasıyla savaş genişledi.
OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRİŞİ: İttihat ve Terakkinin ileri gelenleri,savaşı Almanya'nın kazanacağına inanıyorlardı. Onlara göre Osmanlı Devleti Almanya’nın yanında savaşa girerse Balkanlarda kaybettiği toprakların bir bölümünü geri alabilirdi. Bu nedenle Almanya ile gizli bir ittifak antlaşması imzalamışlardı.
Almanya’nın Osmanlı Devletini Kendi Yanında Savaşa Çekmek İstemesinin Nedenleri:
1) Osmanlı Devletinin katılmasıyla savaş genişleyecek, Rus kuvvetlerinin bir kısmı Osmanlı cephelerine yollanacağından Almanya kendi cephelerinde rahatlayacaktı.
2) Osmanlı padişahının "halife" sıfatıyla yapacağı bir "cihat" çağrısı İngilizleri Müslüman sömürgelerinde zor durumda bırakacaktı.
NOT: İngiliz ve Fransızlar Osmanlı Devleti’nin Almanya'nın yanında savaşa girmesini istemiyorlardı.Çünkü cephelerin genişlemesini istemiyorlardı. Bu yüzden Osmanlı Devletine savaşa girmemesi durumunda KAPİTÜLASYONLARI kaldırmayı önerdiler. Osmanlı Devleti ise tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdığını ilan etti.
Osmanlı’nın Savaşa Girmesi: İngilizlerden kaçan Goben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) isimli iki Alman gemisi Osmanlı'ya sığındı. Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını bildirerek İngilizlere teslim etmedi. Yavuz ve Midilli adı verilen bu gemiler Karadeniz’e açılarak Sivastopol ve Odessa gibi Rus limanlarını bombalayınca Osmanlı Devleti de savaşa girmiş oldu (29-30 Ekim 1914).
OSMANLI DEVLETİ’NİN SAVAŞTIĞI CEPHELER
1) KAFKAS CEPHESİ: Enver Paşa Ruslarla SARIKAMIŞ MUHAREBESİ’ni yaptı. Erzurum,Erzincan, Muş, Bitlis ve Trabzon Rusların eline geçti. Ruslar bölgedeki Ermenileri silahlandırarak Türk Halkının üzerine sevk ettiler. Ancak Rusya 1917'de BOLŞEVİK ihtilali çıkınca bölgeden kuvvetlerini çekti.Sovyet Rusya ile BREST- LİTOWSK ANTLAŞMASI imzalandı
(3 Mart 1918).
Bu Antlaşmaya göre;Ruslar 1878 Berlin Antlaşmasıyla aldıkları Kars, Ardahan ve Batum'u Türkiye'ye bıraktılar.
2) ÇANAKKALE CEPHESİ
Sebepleri:
a) Çanakkale'yi geçerek İstanbul’u almak, böylece Osmanlı Devletini savaş dışı bırakmak.
b) Müttefikleri Rusya’ya ekonomik ve askeri yardımda bulunmak
Sonuçları:
a) İtilaf Devletlerinin denizden ve karadan taarruzları püskürtüldü.
b) Osmanlı Devletini savaş dışı bırakamadılar. Savaş uzadı.
c) Müttefikleri Rusya'ya askeri ve ekonomik yardımı ***üremediler. Bu durum Rusya’da 1917 ihtilalinin çıkmasına ve Rusya’nın savaştan çekilmesine yol açtı.
d) Mustafa Kemal Anafartalar, Conk Bayırı ve Arıburnu'nda kazandığı başarılarla tanındı.
e) Çanakkale savaşlarında iki tarafta çok sayıda insan kaybetti.
3) KANAL CEPHESİ
Sebepler: Süveyş kanalını ve ardından Mısır'ı alarak İngiltere'nin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek amacı ile Almanya’nın isteği doğrultusunda Osmanlı askerinin saldırısı ile bu cephe açılmıştır.
Sonuç: İngilizler isyancı Araplar sayesinde Türk ordusunu geri çekilmek zorunda bıraktı.
4) IRAK CEPHESİ
Sebepler:İngilizler hem Irak petrollerine sahip olmak, hem de Rusya'ya karadan yardım ulaştırmak amacıyla Basra Körfezi'ne çıktılar.
Sonuç: Osmanlılar 29 Nisan 1916’da KUTÜ'L AMARE’ de bazı başarılar elde ettilerse de daha sonra Musul'a çekilmek zorunda kaldılar.
5) YEMEN-HİCAZ CEPHESİ: İsyancı Arap ve İngilizlere karşı savaşıldı.
6) SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ: Kanal harekatının bir devamı niteliğindedir. Bu cephede Yıldırım Orduları Grup Kumandanlığını son olarak M.Kemal Paşa yapmıştır.
7) ROMANYA-GALİÇYA-MAKEDONYA CEPHESİ: Bu cephede müttefikimiz Avusturya ve Bulgaristan’la birlikte Rus ve Fransız kuvvetlerine karşı savaştık. Bu cephe Osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı tek cephedir.
8)
I.DÜNYA SAVAŞININ SONA ERMESİ
Rusya'nın savaştan çekilmesiyle Avusturya-Macaristan, Almanya,Bulgaristan ve Osmanlı Devleti İtilaf Devletlerine karşı üstün duruma geldiyse de bu durum fazla uzun sürmedi.
Almanya'nın İngiltere’ye silah ve hammadde taşıyan ABD gemilerine zarar vermesi üzerine 2 Nisan 1917’de ABD de Almanya’ya karşı savaşa girdi.Bu durum savaşın kaderini değişti. Almanya batı cephelerinde çöktü.
Almanya'nın yardımları ile ayakta duran Osmanlı ve Bulgar kuvvetleri zor durumda kaldılar. Sonunda İttifak devletleri aşağıdaki barış antlaşmalarını imzalamak zorunda kaldılar.
I.DÜNYA SAVAŞI SONUCU İMZALANAN BARIŞ ANTLAŞMALARI (SAVAŞI BİTİREN ANTLAŞMALAR)
Almanya ile :VERSAY-28 Haziran 1919
Avusturya ile :SAİNT GERMEN(Sen Cermen)-10 Eylül 1919
Bulgaristan ile : NÖYYİ-27 Kasım 1919
Macaristan ile :TRİANON-4 Haziran 1920
Osmanlı ile :SEVR barış antlaşmaları imzalanmıştır.-10 Ağustos 1920
DAĞILMA DÖNEMİ İLE İLGİLİ BİRKAÇ ÖNEMLİ NOT
1789 Fransız İhtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık için Osmanlı Devleti’ne İLK isyan eden azınlık SIRPLAR’dır.(1804).
Osmanlı Devletinde yaşayan azınlıklara İLK defa ayrıcalık 1812-BÜKREŞ ANTLAŞMASI ile SIRP lara verildi.
Osmanlı Devletinden bağımsızlığını kazanarak ayrılan İLK azınlık Yunanlılar olmuştur.(1829-Edirne Antlaşması)
İLK defa padişahın yetkileri II. Mahmut’un Ayânlar ile imzaladığı SENED-İ İTTİFAK’la (1808) azalmıştır.
İlk vapur, İkinci Mahmud zamanında ve 1827 yılında satın alınmış olup halk arasında "Buğu gemisi" adıyla anılmıştır.
Boğazlar Sorunu İLK defa HÜNKAR İSKELESİ ANTLAŞMASI ile ortaya çıktı.(1833).
Boğazlar Sorunu İLK Kez 1841 LONDRA BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ ile uluslar arası bir statü kazanmıştır.
İngilizlere İLK defa kapitülasyonlar BALTA LİMANI TİCARET ANTLAŞMASI ile verildi.(1838)
İLK gazete TAKVİM-İ VAKAYİ adıyla II. MAHMUT zamanında çıkarıldı.(1831)
Nüfus sayımı İLK defa II. MAHMUT zamanında yapıldı.(1831)
Tımar ,Zeamet ve Müsadere (Mallara el koyma) İLK defa II. MAHMUT tarafından kaldırıldı.
İLK defa Polis örgütünün temelleri II. MAHMUT zamanında atılmıştır.
İLK defa Divan Teşkilatı kaldırılarak Bakanlıklar II. MAHMUT zamanında kuruldu.
Öğretim İLK defa II. MAHMUT zamanında zorunlu hale getirildi.
Osmanlılarda İLK Posta Örgütü II.MAHMUT zamanında kuruldu.
İLK defa Tercüme Odası,Yabancı Dil Okulu,Devlet Memuru Yetiştiren Okullar II. MAHMUT tarafından açıldı.
İLK defa yurt dışına öğrenci II.MAHMUT zamanında gönderildi.
İLK kıyafet kanunu 3 Mart 1829 yılında ve II. Mahmud zamanında yayınlanmıştır.
İLK defa Padişah kendi gücünün üstünde bir gücü TANZİMAT FERMANI ile tanımıştır(1839)
Osmanlı Tarihi’nde anayasacılığa ve demokrasiye geçişin İLK aşaması TANZİMAT FERMANI (3 Kasım 1839)’dır.
SERASKERLİK makamı (Kara Kuvvetleri Kom.)İLK Kez Tanzimat döneminde kurulmuştur.
Osmanlılarda İLK kağıt para KAİME adıyla 1841 de ABDÜLMECİT tarafından bastırıldı.
İLK demiryolu hattı 9 Eylül 1855 yılında İzmir-Turgutlu arasında demiryolu inşaatına başlanmıştı.
İLK telgraf hattı 9 Eylül 1855 yılında Edirne-Varna-Kırım arasında kuruldu. Kırım'dan İstanbul'a çekilen ilk telgrafta Kırım şehri olan Sivastopol'un Rus işgalinden kurtarıldığı bildirilmekteydi.
Laik Kanunlar İLK defa TANZİMAT DEVRİ(1839-1876)’nde çıkarıldı.
Türkiye nin yurt dışında katıldığı İLK sergi 1851 yılında Londra da düzenlenen Tarım ve Sanayi Ürünleri Sergisi dir.
Türkiye de İLK sergi ise 27 Şubat 1863 tarihinde Sultan Ahmed Meydanında Padişah Sultan Abdülazizin de katıldığı bir törenle açılan "Sergi-i Osmani" dir.
Askerliğin İLK defa bir bedele bağlanması ISLAHAT FERMANI ile olmuştur.(1856)
Osmanlı Devleti Kırım savaşından sonra Avrupalı devletlerin himayesine girerek İLK defa BAĞIMSIZ DEVLET OLMA ÖZELLİĞİNİ kaybetmiştir.
Osmanlı Devleti dışarıdan borç parayı İLK defa Kırım Savaşı(1856) sırasında İngilizlerden I.ABDÜLMECİT zamanında almıştır.
Osmanlı Devletini Avrupa Devleti sayılması İLK defa 1856-PARİS ANTLAŞMASI ile kabul edilmiştir.
Avrupa seyahatine çıkan İLK ve tek Osmanlı Padişahı Sultan Abdülaziz’dir 21 Haziran 1867 tarihinde başlayan bu yolculuk 44 gün sürmüştür.
İstanbula İLK tünel Sultan Abdülaziz zamanında Fransız Mühendis Emile Gavand tarafından yapıldı ve bu tünel 17 Ocak 1874 günü hizmete girdi. Dünyanın üçüncü yeraltı treni olan bu tünel 575 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğindedir.
Osmanlı Devleti patişahlarından piyanist olan İLK ve tek padişah Sultan V.Murat'tır.
İLK TÜRK ANAYASASI olarak kabul edilen KANUN-I ESASİ,Sultan II.Abdülhamid döneminde Mithat Paşa başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanarak ilan edildi.(1876)
Osmanlı Devletinde halk,dolaylı olarak da olsa yönetime İLK defa I. MEŞRUTİYET döneminde katıldı(1876)-(Mebusan Meclisi)
Ermeni Meselesi’nin İLK kez ortaya çıktığı ve uluslararası bir antlaşmada yer alması 1878 BERLİN ANTLAŞMASI ile olmuştur.
I.Meşrutiyet’in ilânı ile Türk Tarihi’nde İLK kez Mutlakiyet’ten Parlamenterizme geçiş olmuştur.
Osmanlı Devletinde Mecelle Hukuku İLK defa I. MEŞRUTİYET döneminde uygulamaya konulmuştur.
İTTİHAT VE TERAKKİ PARTİSİ Türk Tarihinde milliyetçiliği İlk defa resmi bir ideoloji haline getirmiştir.
Türk tarihinde parti diktasıyla yönetim İLK defa İTTİHAT VE TERAKKİ PARTİSİ’nin yönetimiyle gerçekleşti.
Osmanlı Devleti'nin Afrika'da kaybettiği ilk toprak parçası Cezayir'dir.
İttihat ve Terakki Partisi (Cemiyeti,Fırkası) devlet yönetimini İLK defa kesin olarak I. BALKAN SAVAŞI sırasında ele geçirdi.(Bab-ı Ali Baskını)
Balkan savaşı İLK defa KARADAĞ’ın Osmanlı devletine savaş açmasıyla başlamıştır.
İlk Boğaziçi Köprü Projesi de Sultan İkinci Abdülhamid döneminde yapıldı.
Osmanlı Tarihinde İLK DENİZALTI filosu II. ABDÜLHAMİT zamanında oluşturuldu.
İlk Türk uçağının uçuşu, Sultan Mehmed Reşad'ın 27 Nisan 1912 tarihindeki cülus töreninde yapılmıştır.
I. Dünya Savaşı yıllarında İtilaf Devletleri’nin,Osmanlı Devleti’nin topraklarını kendi aralarında paylaştıkları İLK Antlaşma SYKES-PİCOT antlaşmasıdır.
Türk Tarihi’nde İLK siyasi partiler II.Meşrutiyet döneminde kurulmuştur(İttihat ve Terakki,Hürriyet ve İtilâf,Ahrar/Hürler Fırkası)
